terug naar Het dialect van Huizen
Spelling en uitspraak (0:00)
ae deze klank lijkt het meest op de ai van militair, of de è van misère, bijvoorbeeld daer, schaep;
éë na de é volgt een naslag, een u-achtige klank zoals de laatste lettergreep van lopen; we schrijven die klank als ë (zie hieronder): éën (een), stéën (steen). De é in deze woorden klinkt soms bijna als een lange i zoals in pit;
Het Huizer dialect maakt verschil tussen een wijdere en een nauwere o.
o is de wijdere o, zoals in het Nederlands hok, stok, blok;
ó de nauwere o, zoals in het Nederlands dom, bijvoorbeeld óp;
oë de wijdere o met naslag, bijvoorbeeld boëm (boom), groët (groot);
ooë de oo met naslag, bijvoorbeeld dooën (doen), gewooën (gewoon);
oe oe zonder naslag, bijvoorbeeld hoepel, hoest (klinkt als in het Nederlands);
oeë oe met naslag, bijvoorbeeld bloeëd (bloed), vloeëd (vloed);
eu bijvoorbeeld in neus, preuven (proeven), veulen (jong paard) klinkt als in het Nederlands;
ǿ is lange eu, bijvoorbeeld molen (molen), lonen (leunen), spon (speen), volen (voelen);
aau er is een duidelijk verschil hoorbaar tussen woorden als kous, kouwe (koude), rouwen: blaauw, flaauw, raauw;
DE SCHEERWINKEL (gelezen door Jan Rebel 1:38)
Ik wou over zoë'n scheerwinkei of barbierszaak, of zoë as ze 't nou neumen 'een kapperszaak', wat vertellen, zoë as dat was in 1923. Too dee tijd was ik veertien jaar en wou ik, óm een paar centen bij te verdienen, gaen inzepen in een vur dee tijd groëte scheerwinkel. Vrijdassaauwus van zeuven uren of tot sluitingstijd en zaeterdasmiddas van éën uur of oëk tot sluitingstijd. Dat was in de eerste week, too ik daer was, tot kwart vur twaalëven. Een héële ruk vur een jooëntjen van amper veertien jaar. Too 't elf uren ëweest was, kón ik bijkangs gien meer óp m'n béënen staen, 'k was doëdmeu. Gelukkig is dat mar éën keer ëbeurd.
Van hoëgerhangd kwam d'r een bevel, dat in 't vervolg de scheerwinkels óm tien uren ësleuten mózzen wurren. De klanten, dee al binnen wazzen, móggen ovvëhulpen wurren tot half elf. Buiten stóng de pliesie te kijken of daer de hangd annëhouwen wurden. De leste twee kaerels kónnen we nijt helpen en dee mózzen we bij d'r lui thuis nog gaen scheren. Mar oëk later wazzen dee twee altijd de lesten.
In dee tijd liet bijkangs iederéën z'n aigen scheren, sóms twee keer per week, mar sómmigen oëk mar éën keer. De visters kwammen 't lest van de week thuis, dus oëk dee kónnen d'r aigen mar éën keer laeten scheren. D'r was too mar een enkelde, dee thuis z'n aigen scheur. Scheerapparaten wazzen d'r too nog nijt, en een scheermes gebruiken dat veunen de meesten te link. Je kannen wel begrijpen dat 't nijt mievul, óm zoë 'n harde baerd van een week in te zepen, vurral as 't wat later wurden en je narm haast lam was. De kaerels volden dat wel en schraeuwden dan harde in je oor: Stijf. Je schrukken je haast doëd van die groëte bek, en dan gong je mar weer an de gang.
Enkelde klanten hadden een aigen scheermes, een aigen kwast en aigen zeep.
In een groëte kast mót vakkies, dee an de muur hóng, daer kón dat allernol in ópëburgen wurren. leder vakkien had een nómmer. De groëste kunst van de inzeper was dan, óm dalijk 't nómmer te weten van de klant dee d'r in kwam, of dattie uit de groëte pot innëzeept mós wurren. Vurral as 't druk was, was dat nog nijt zoë makkelijk. Want d'r wurden wat ovvëklest deur die kaerels, dee óp een bank teugen de muur óp t'r beurt mózzen wachten. De éëne had dat verhaal, en een are weer wat aarst, een darde was weer bezig óm iemand in de maling te nemen. En as 't teugen de geméënteraadsverkiezingen góng, dan was 't hek héëlegaar van de dam. Iederéën dee óp de lijst stóng, mós t'r an geloëven, 't zij goeëd, of't zij kwaad. Oëk d'rlui femielje wurden over de hekel ëhaald. En dan mar teugen mekaar schraeuwen en angaen, horen en zien vurgóngje sóms, en ik as jooëntjen, mós dat allemol anhoren. Mar gelukkig góng 't meeste 't éëne oor in, en 't are oor uit.
De baas waar ik werkten, had nog een scheerder en dree inzepers in dienst, dee mózzen vrijdasmarrëges d'r óp uit, óm zieken te gaen scheren, en as t'r vuul zieken wazzen, oëk 's middas. En dan mózzen d'r oëk nog mannen ëscheuren Wl)rren, dee ësturrëven wazzen. Daer góng de baas meestal zelf naer too, want vur dat karrewaitjen was nijt iederéën te vijnden.
In 1923 was t'r nog gien waterlaiding hier in 't darp; óp zolder boven de scheerwinkel stóng een groëte bak, mót een zinken binnenkangt, dee vól ëdreugen mós wurren mót water uit de pómp buiten. Dat was een héël karrewai, want d'r góngen verschaien nemmers vól in. Dat wurden dan as scheerwater gebruikt; 's wijnters stóng d'r een keteltjen mót water óp de kachel, mar zoemers wurden d'r gewooën mót koud water ëscheuren. Een enkelde klant wou alléënig innëzeept wurden mót regenwater, ze zaien dat daermie de zeep beter schuimden. Daer mós dan expres water uit de regentónne vur ëhaald wurren.
In dee tijd wurden d'r vrijdassaauwus en zaeterdasmiddas gien haer ëknipt, want óm alle scheerklanten te helpen, hadden ze daer gien tijd vur. De inzepers mózzen oëk an de gang ëhouwen wurren. 't Scheren kostten too een dubbeltjen, en as ze een aigen pot en kwast hadden, 12½ cent, ómdat pot en kwast aigendom wazzen van de baas. Een fooitjen geven vur de inzeper was t'r nijt bij; d'r was mar éën klant dee een vierruitstuk gaf, een loëdgieter uit Amsterdam ofkómstig dee wist hoo 't hoorden. Oh ja, d'r was oëk nog een sigaremaker dee een aigengemaakte sigaar weggaf. Ómdat we ónger óns werk nijt móggen roëken, wurden dee bewaard vur de Zóndag. De eerste keer dat ik dum 5 Zóndas óproëkten, was ik zoë misselijk as een kat, mar ja weggooien was oëk zoë wat, dus dan mar uit laeten gaen en later mar weer ópsteken. 't Het een héële tijd ëduurd vur ik an dee zware sigaren ëwend was.
5 Woesdasmiddas wurden de schooëljónges ëknipt, de meesten héëlegaar kaal, een enkelde, dee een héd groëze moeder had, en een vierruitstuk meer kón betalen, houden d'r een kuifien an over. Dat was een zeutjen, zoë'n koppel jónges van zes tot twaalf jaar, dee óp een bank d'r beurt of mózzen wachten.
Sóms mós je d'r tussen kómmen en d'r een paar naer buiten gooien, tot ze een biet jen bedaard wazzen. Bij héële klaine kijer mós d'r moeder miekómmen óm ze vast te houwen en een bietjen tot bedaren te brengen, d'r wazzen d'r bij die schraeuwden as een mager varken as ze in de stooël mózzen gaen zitten, en dan de knipper óp d'r kop volden. Bij éën jooëntjen kwam z' n vader altijd mie, dat was een buiteman en dee praatten óp z'n steeds. En as dat kijnd van dum dan zoë te keer góng, zai die altijd óp z'n steeds: "Die jongen kan daar niets aan doen, hij heeft erg gevoelige oren." We hadden de groëste schik as die kaerel kwam, want hij zai altijd weer 't zelde, 't vul dan nijt mie óm je lachen in te houwen.
Zoë'n scheerbaas wurden oëk nog welderies ëvreugen óm as dokter dienst te dooën. Dat lijkt nou wel raar, mar je mótten nijt vergeten, dat een paar hóngderd jaar ëliejen barbiers as chirurgijn dienst deejen, vurral óp de schepen van too dee tijd. Mar hoo 't oëk is, wij hadden een klant, een boer, dee z'n aigen kwam laeten scheren. Too die an de beurt was, góng die héël vurzichting en benaauwd zitten.
De baas vreug wat t'r an schórten, 't hoëge woord kwam d'r too uit: hij had een groëte pinnezweer óp z'n kóngt, dee nijt wou deurbreken en arg zeer dee, en vreug too an de baas of tee d'r niks an dooën kón. Ja, zai de baas too, ik wuI dee pinnezweer wel snijen, mar dan mót je vanaauwud nae tienen vróm kómmen. Ik móg t'r nijt bijblijven, mar 'k heb 't later toch wel ëhoord. Boven- en óngerbroek mózzen netuurlijk of, en de boer mós óp z'n buik óp de tafel gaen leggen, z'n toeter naer boven, de baas snie de pinnezweer, douwden 't vuil d'r uit en nae een paar dagen was tie beter.
DE HAERINGTIJD (gelezen door Henk Rebel 8:42)
Too 'k lest óp de haven leup,
't was óm ende bij Kursaauwud,
toa docht ik an de ouwe tijd
van ellëke vrijdagaauwud:
De schuiten veuren of en an
en brachten haering binnen,
en last nae last kwam uit 't ruim,
de afslag kón beginnen.
En platte sezen stungen klaer,
dee riejen naer de hangen,
de hangebazen mót de knechs,
dee stungen ze óp te vangen.
De haering gung de tragge in,
en kwam daer in de pekel,
de spieters wurden waarëschouwd,
ze hadden weIders hekel.
Bij nacht en óntij mózzen ze
uit arremeu gaen spieten,
de klapschelling, zoë zuur verdiend,
kónnen ze nijt laeten schieten.
'n Ouwe rak, 'n spiet jak an,
'n zak nog vur d'r lijf,
en dan mar giepsen an de trogge,
d'r hangden stungen stijf.
De hangebazen keken too,
d'r hangden in d'r hupen,
hoo 't hangevolk mót mangden mot
en haering leup te slupen.
De spieten wurden héël siecuur
óp 't laitjen annëtekerd,
as parte keren 't laitjen brak,
dan wurden 't fout berekerd.
Dan wurden alles ópëbracht
boven in de hangen,
en deur de raëk dan leupen sóms,
e traenen over d'r lui wangen.
Vuultijs kregen ze nog mie,
'n zeutjen óm te bakken,
of nog wat koploëzen vur thuis,
daer zatten ze oëk te snakken.
Dag en nacht gung 't raëken deur,
de bókkes mózzen gaar,
't héële darp stung ónger raëk,
vurral in 't vurst van 't jaar.
De bókkes wurden innëpakt
in platte zijgermankies,
de dessels mót ’n spenseriet
ëvluchten óm de rangkies.
Dan wurden ze mót alderasie
naer de trein ëbrocht.
't Spoor brocht ze naer Duislangd too,
'n macht vis wurden daer verkocht.
Want varse Zuierzeeër wurden
merakels vuul ëvreugen,
Noordseevis was vuul traeniger,
dee wurden uitëspeugen.
Parte luien draëgden sóms
oëk haering an de muur.
Ze kookten ze óp de aerëpëls,
't was hartig en nijt duur.
As jooëntjen leup je langust de deur,
oëk bókkes uit te venten;
wat dee je in dee dagen nijt,
vur 'n paar dooie centen.
Daer leup je dan, deur of deur an:
"Volk, mót je nog bókkes, mins?"
En 't beurden noggeries óp 'n keer,
't was in 't Noorden, bij Piet Prins,
dat 'n minsie an m'n vreug:
(t was femilie van de Spilten)
"Ik wuI wel bókkes hemmen, ta,
mar ik hou nijt van milten!"
Dan zocht ze alle kuitjies uit,
wel heerokken zu'k zeuken,
en as ze in 'n miltert greep,
begun ze haast te vleuken.
Zoë brocht de haeringtijd in 't darp,
'n drukte van belang,
en teugen Pasen was dan meest,
't bedrijf in vólle gang.
En deur de ouwe Zuierzee,
had mennigéën z'n braëd,
mat mót 't leggen van de dijk,
gung alle haering doëd.
En as ik denk nog an de tijd,
van laffen en van taeien,
dan loëpt de zever uit m’n móngd
van snirsen en van braeien!
MÓT KURSAAUWUD ÓP RAIS (gelezen door Henk Rebel 11:55)
Hain en Gijbert hadden 'n breur wooënen in Amsterdam. Lammert was daer bótboer. Hij had daer 'n groëte viswinkel. Niemand kón Lammert aarst as 't Huizere bótboertjen. En vandaer dat Hain en Gijbert óp 'n tweede Kursaauwud Lammert gungen bezeuken. Ze hadden allebai 'n póngd sónderklaasmannetjies mie-ëneumen. 'n Mins ging ómmerst nijt leegshangs óp raisl Mar 't was 'n héële óngerneming vur twee ouwe visterminsen, want ze hadden nog nooit ëraisd. Mót de schuit hadden ze wel overal ëzwurrëven, en héël wat plaesen róngdóm de Zuierzee annëdaen, mar ëraisd mót 'n spoor, neejen, dat was nog nooit vurëkómmen. Trouwes, ze veunen dat mar centen vermósselen.
Mar nou zou 't dan toch beuren en hadden ze de knoëp deurëhukken. Ze wazzen gaen loëpen naer Bussum toa, want 't was mooi vriezend weert jen. ln Bussum annëkómmen, kochten ze 'n kaertjen vróm en tóm naer de stad too. En too vur 't eerst mót 't spoor mie. Ze keken d'r aigen stik beduusd. Ze hadden zoë'n ding nog nooit van d'r leven van dichtbij bekeken. En dan vurral die lokemetief mót z'n gepuf. Eerst truk tie zachies óp, mar toa die goeëd en wel ónger stoëm was, toa steuf tie.
"Wel Gijbert, taatjen, wat gaet zoë'n ding toch iezelig harde", had Hain ëzaid, "hij snirst over de rels over, ik wur d'r zuiver schiftig van!" Mar Gijbert was héël nijt bange. Dee verhaarden of verstaarden nijt. En ónger 't rijen scheuf tie 't raempie óppe. En wat zag tie toa ankómmen? Van de are kangt kwam oëk 'n spoor ansnirsen. Mar nou schruk tie. "Hou je vast Hain", reup Gijbert, "hou je taeil" Hain verscheut mót dezelde gang finaal van kleur, en greep van alles vast. En óngertussen steuf dat are spoor mót 'n alderasie in 'n zwónk vurbij. "Net mis", reup Hain, "mar 't schéëlden mar 'n haertjenl" En too vul Hain glad van z'n pinnetjen of in katzwijm. Mar Hain was al wel meer wegëvullen.
Toa die effies later weer bij ëkómmen was, wist ie nijt aarst uit te brengen as dat éëne: "Wel gorsak nog too, wat kan dee vent sturen ..."
HUIZER RIJMPJE (gelezen door Henk Rebel 14:40)
"Want hoo lang 't darp bestaet,
is gien meer uit te zeuken,
mar Huizers hemmen al vanous
d'r aigen taal ëspreuken.
En of 't nou mooi of lullëk klunk
en wéël daer over vul,
'n Huizer dee houdt voeët bij stuk,
hij praat zoë as tie wuI!"
terug naar Het dialect van Huizen