HISTORISCHE KRING HUIZEN
HUIER KRING BERICHTEN
2e jaarqanq , no . 5, oktober 1 981
Het was bijzonder jammer dat de avond van 22 september wegens ziekte van P'levro Ni euwhof f niet door kon gaan . Het was het Bestuur niet mogelijk om op zo korte termijn iedereen bericht hierover te sturen, zodat een groot aantal mensen de tocht naar de Willem Wiegersschool tever— geefs hebben gemaakt e
De lezing van Pilevr . Nieuwhof f houdt U nog tegoed , waar— schijn lijk in de 2ehelft van januari.
Vol q ende aktiviteit
Huize r K lederdracht en Poppenwedstrijd
Op donderda 5 november a o s. om uur organiseren wi j in de Groen van P rxns erer BIAI/CO aan de Bovenweq 3 een avond die in het tek en zal staan van de Huizer Kl ederdracht .
De werkgroep 't K lederdracht" 00 1 e vo Mevr. J 011Je van G eenen zal een show verzorgen van de verschillende Hui zer drachten, waaraan de Lj welbekende Ha indruk van t t Noorderainde z i jn medewerking zal verl enen .
In de pauze zal er gelegenheid zijn de tentoongestelde kl ederdracht versieringen, mutsen , sieraden , merklappen en klederdrachtpoppen te bezichtigen.
Na de pauze zult U kunnen geni eten van Hui zer vertellingen door D'levr o A O Kruijning en de Heer Ho Rebel.
Bent LI goed bekend met de Hui zer families van v66r de oorlog ? We hebben van de Gemeente een schoenendoos vol oude foto ' s, maar wie is wie ? lYIisschien l<unt U meehelpen de sluier rond deze raadsels op te trekken !
Huizer—klederdrachtpoppenbezit(s)ters opgelet:
Brengt poppen mee
Een jury zal de origineelste en mooiste Hui zer kledèrdracht— pop bel<ronen met een aantrekkelijke prij s •
Inlichtingen over deze avond worden U graag verstrekt door: Mevr. J . 111 . van Geenen, telefo 52807.
Toegang voor l eden en niet—l eden die i n Huiz e r dracht komen gratis. Niet—leden betalen f0 2, 50.
Kopij Berichtenblad
Onze redaktie kost het iedere keer weer hoofdbrekens LI met aantrekkelijke stukjes te verrassen. Aarzel niet en neem terstond de pen op om die aardige anekdote of die interessante wetenswaardigheden over het verleden van ons dorp die U toch allang wel eens kwijt wilde neer te pennen ! Laat iemand anders er ook van genieten
5-2
DE HUIZER KLEDERDRACHT IN VROEGERE
EN RECENTERE TIJD
I 'De klederdracht van de Huizenaren in de '18e eeuw was al s volgt: des zondags droegen de mannen een hoge hoed met breed I int, waarvan de einden naar achteren afhingen 0 Verder over een blauwen borstrok een rode das, d ie met goeden knoopjes was vastgemaakt, een aan de heupen ui tlopend bu is van bruin laken.
\/oorts droegen z i j een korte broek met zi I veren knopen, blauwen kousen en lage schoenen, van brede zi I veren gespen voorzien.
Al s teken van rouw was het bui s zwart en de das wi t. Al s dagel ijkse kledi ng droegen de mannen een gestreepte muts, een roden of blauwen hal sdoek, een ruimzi ttend bu is van grove zwarte stof, met blauwe omslagen, een korte broek van dezel f de stof, grijze kousen en schoenen met smal Ie zi I veren of ijzeren gespen. Het zondagsgewaad der vrouwen bestond ui t een muts met zi I veren oorijzer, voorzien van gouden knopjes en naalden en een wi tten halsdoek over een jak van bru ine gewerkte stofo Verder droegen zij een blauwe ui tlopende rok met grauwpaars boezelaar, blauwe kousen en lage schoenen met zi lveren gespen.
In plaats van een muts droegen de vrouwen een soort hui vel hoed van stroo met zijden of katoenen voering en voorzien van brede zijden l inten.
De vrouwendracht door de week verschi Ide van d ie des zondags voornamel ijk in de stoffen.
De kinderen g i ngen ongeveer hetzel fde gekleed al s de oudereno De mei sjes droegen echter ui tslui tend mutsen en de jongens petten 0 1 1
Dan iets over de 20e eeuwse klederdracht
li Typisch is de invloed van daagse feestel ijke- en rouwkledij op de ouderwetse tenue van beide seksen, de ei s van vaardigheid en gemak op de mannel ijke kleding (beroep en bedrijf) en de bijzondere montering van het brui loftskleed.
I nvloed van de godsd ienst op de nationale drachten is du idel ijk waarneembaar 0 Hoewel een zeker gronds type in de drie Gooi se gemeenten niet val t te miskennen, treft onmiddel l ijk het stemmige i n het bruine jak en rok, en l t eenvoudige nette van de muts, eigen aan de kl edij van l t geheel protestantse Huizen en het meer kleurrijke der kroplap, de blauwe zijde van de overdoek met bonte kl euren, de franje en de andere draagwijze der gouden spel d, al l es typerend voor het meer opgewekte vol kseigen van het kathol i eke deel der Larense bevol king .
Tussen Marken en Huizen is enige analog ie in l t manl ijl<e type doch de broek i s hier reeds veel smal Ier geworden, de Laarder-vierkantmuts vinden we te Soest, Hoogland en langs de \/el uwse zeekust goeddeel s terug.
Van de Hui zerdracht is het vrouwen-kostuum het eigenaard igst en daarvan treedt zeker de muts in haar drie vormen het meest op de voorgronde Het mutsen type is dan verschi l lend bij vrouwen, mei sjes en kinderen. De laatste dragen tot hun I Lle-1 5e jaar een zogenaamde pi kmuts, die echter bij de schoolgaande kinderen de laatste jaren zeldzamer wordt 0 Het is een gehaakt of gebreid cornet, meestal van wi t te katoen en aan de achterzijde over de hal s afhangende 0 Zij wordt gestreken, tamel ijk st ijf en de plooien erin, enigszins golvend, bl i j ven er aan behouden 0 Het haar hangt op dezen l eeftijd los en zondags vervangt het Il hoedje met veertjes ll de daagse wi tte muts 0 D i t hoedje, rondachtig van vorm, met fluwelen strookjes, draagt van boven een lange pluim of veer, naar achteren over de bol gelegd en van voren broche of speld. I n de periode van I LI à 1 5 jaar tot d ie van ongeveer 1 000 weken tooien de meisjes zich met de plooimuts, een bol van wi t kantwerk, rondom opgel egd met bijna een decimeter brede strook van plooi tjes kant en vooral fijne rimpel tjes om het gelaat o
Over ku i ft deze plooi tjeslaag reeds met aard ig effect het gezicht, nog meer komt di t tot u i ting bij den derden vorm, wanneer dikwij l s de overgang van mei sje tot vrouw plaats heeft, b ij de vol led ige oorijzermuts, a l s ook zi lver en goud i n de vers ier i ng optreden o Het hoofdhaar wordt nu gespleten met een rechte scheiding van voren tot achter midden over l t hoofd en daarna van achter tot een knotje opgerolde De eigenl ijke mutsbedekking bestaat ui t 2 delen, eerst de donkere ondermuts, daarop het zi I veren oorijzer en daarover de f ijne wi tte tul en massa, die wij al s overmuts kennen. Het oorijzer, in den vol ksmond Il beugel ll genoemd, is van zi lver, de stiften er aan zijn in goud en hierin passen de eveneens gouden spelden, die weer aan de grote overmuts zijn vastgemaakt, langs de slapen. De muts draagt randen van kant en die kanten s l ippen worden rechts en l inks aan het oorijzer b ij de slapen opgespelde Van de zijden gaat dan in fraaie ronding de mutsboogvorm boven l t gelaat, ruim en hooggewelfd, en deze omhuiving schenkt een bijzondere I ijnvormi ng aan het geheel , het frisse gelaat van de draagster al s wegschui lend in de forse voorui tstekende tule oml ijst ing en i s van zeer esthetische werking o Vooral al s de Hui zer jeugd ige schone de figuur wat mee heeft, flatteert deze dracht bijzonder.
De vrouwel ijke helft van Huizen loopt al tijd op mui I eno Tegenwoordig hebben vele jongere mei sjes op werkdagen de eenvoud iger Il isebee ll op, d ie niet de van achter afhangende s ierl ijke stroken heeft en van voren een gewonen gaas rand in plaats van kanten plooien vertoont.
Opmerkel ijk is nog, vooral voor de zeden en gewoonten van de Hu izers, dat een bruid een japon draagt van bruine stof, maar dat haar wijde schort van hemel sblauwe f ijne wol i s , met een l i nt van zijde, ook in die kleuro
Di t blauwe schort wordt slechts éénmaal gedragen en wel bij het aantekenen ter stadhu i zeo Bij het trouwen is de bruid geheel in het zwart, ook haar schort is zwarto Maar het blauwe schort bl i j ft bewaard tot het eerste kindje geboren i so Dan wordt het tot een doopjurk gemaakt, waarmede het ki nd ook nog I s zondags ter kerke gaat, of d ie bij volgende doopplechtigheden gebru i kt wordt 0 1 1
(U i t : Molkenboers I National e kl ederdrachten l ) e
5—4
WITTE KLEI PIJPJES, wat hebben ze ons te vertel I en?
Hoe komen d ie pijpekopjes nu overal in zo I n grote hoeveelheid voor? Als er b ov. van een wei land de bovenste laag wordt afgegraven, bl ijken er plotsel ing een heleboel kopjes in één laag te vinden te zijn 0
De verklaring hiervoor i s, dat ze zich bevonden in de stadscompost, wel ke per schip o. ao vanui t Amsterdam werd aangevoerd en over l t land werd ui tgestrooide Deze stadscompost bestond n. l . u i t al l e mogel ijke afval , hui svu i l , markt- en straatvu i l , waaraan I beer I was toegevoegde
U i t de lad ing compost van een in de vorige eeuw gezonken schip op de Zu iderzee heeft de werkgroep I Archeolog ie l I van de Verenig ing van \/rienden van de Musea voor de IJsselmeerpolders vele pijpekopjes gehaalde De stadscompost bleek afkomstig te zijn van de Amsterdamse Landbouw- en mest Compagnie. Juist aan de hand van de merkjes in de pijpjes kon een vrij nauwkeurige ouderdom van l t schip bepaald worden. We kunnen n. l o aan de hand van de afmetingen en merkjes de ouderdom en maker van de pijpjes bepalen.
Ze zijn in grote trekken i n 5 soorten in te delen:
1 . geheel zonder merk en versiering fig. 1 20 met een hielmerk
3 . geheel versierde kop (ketel ) zijmerk di rekt boven de hiel
50 zijmerk di rekt boven de hiel
De vele honderden verschi l lende merkjes zijn in de meeste geval len terug te vinden in de l i teratuur hierover, genoemd aan het ei nd van d i t artikel
De oudste pijpekopjes waren Engel se importpijpjes, gefabriceerd i n 1 570/1 5900 Het waren ook de Engel sen d ie rondom 1 570 ons vol k met de tabak bekend hebben gemaakte
De geneesheren en kruidkund i gen schreven het grote krachten toe en er waren niet veel ziekten d ie niet met di t 'balsemkru id ui t Peru I bestreden konden worden.
I n de eerste tijd werd het I toebacl<-cruyt l door apothekers verkocht 0 Het werd gebru i kt al s gedroogd poeder, gedopt in IGO een zi lver of stenen pijpje. Die oudste pijpjes hadden een fig. 2 inhoud van nauwel ijks 1 cm3. Het oordeel van de kerk over het pijproken was zeer ongunstig, z ij achtte het een teken van zedenverval en naâperij van de wi Ide vol keren. De consistoriën verboden het I toebacksu igen l en l ieten de kerkgangers beloven l t fenijnigh cruyt toeback, een werck ende i nventie des satans, te vl i eden a l s een pestlocht l o
Men dacht er al gauwanders over en I n l t beg in der 17e eeuw verrezen,evenal s in Frankrijk en Engeland al het gevalwas, de tabakshuizen of tabag iëno Daarinverkocht doorgaans een vrouw, de I toebackster lhet l<ruid al s droge bladen, meest gebru ikt om te fig.3 branden mi ts dezel ve in een horenken oft pijpje, aen d i eyndt uitstekende, ende den damp oft roock door het ander eybdt in den mondt ontfangendee
Zo ontstonden de u i tdrukkingen: taback drinken, op een soopje taback, op een overhaa l tje, een bootsgesel I etje, een pijpje kraeken, en: op iemands gezondheid smooc ken
De eerste pijpjes waren klein en d i k (fig . 1 ) , de toenmal i ge bak techniek was nog niet zo ver, dat men pijpjes kon maken zoa l s de later zo bekend geworden I lange Gouwenaar (f ig . 7) .
In het beg i n van de 17e eeuw waren er i nGouda, Amsterdam, Haarl em, Schoonhoven, Gorinchem, Utrecht,Groningen en Alphen al pijpenfabrieken 0 Het oudste wettiggedeponeerde merk is de gekroonde WS van Wi l lem Stevensz de figo& Jonge, gefabriceerd te Gouda in 16300
Reeds in 1 6 110 kregen de pijpjes al grotere koppen, maar de stelen bleven korte Om de gevonden pijpekopjes te systemat i seren wordt gebruik gemaakt van de volgende methode:
Men meet in mm achtereenvolgens de hoogte van de kop, van di rect achter de hiel tot aan het midden van de kopopening, dan de grootste diameter vande kop, de steel di kte en de diameter van de kopopen i ng(figo 2) . Deze methode wordt gebrui kt voor de pijpjeswel ke v66r 1700 zijn gemaakte
Een veelvoorkomend werk op de zijkant van de kop is de roos vanTudor, welke i s onder te verdelen in 11 t/m 9 bladen endan al of niet gekroond of voorzien van kel k (f ig . 3 en LI) a
De meestepijpjes, wel ke we vinden hebbenop de zijkant van het hiel tje het wapenschi I dje van de stad Gouda (f ig. 7) 0 Di t wapenschi ldje i s al s I privi l ege l door het pijpmakersg i lde van Gouda in 1 7 11() ingevoerd ter bescherm ing van de Goudse pijpo
Er bestaan 3 soorten Goudse pijpmerken: de lettermerken, figuurmerken en cijfermerken (f ig . 8) e
I n het Gemeente-Archief van Gouda bevinden zich nog de proef- en g i Idbroederboeken vanaf 1 72 11, waarin al Ie pijpmakers zijn terug te vinden met hun merken.
De grote pijpenfabrieken hadden zo tussen 1720 en 1750 hun hoogste bloei en naar schatting 1 50000 à 160000 mensen vonden er al I één te Gouda hun bestaan i n.
Vanui t Rouaan werd de zgn. pijpaarde aangevoerd waarui t deze hol landse pijpen vervaardigd werden.
Fig . 5 geeft nog even een voorbeeld de ketel en f ig . 6 geeft een idee van een pijp ui t 18500
Voor verdere dokumentatie naar de volgende l i teratuur:
G O A. Brongers I Pijpen en tabak l , Bussum, 1977
G 0 A O Brongers I Van Gouwenaar tot Bruyèrepijp, Amerongen, 1 978 so Laansma I Pijpmakers en pijpmerken 1 72 11-1865, ui tgego 1977, Arnhem
fig.8
DE BODEBUS
De bodebus was in vroeger tijden een onderscheid i ngsteken, dat gedragen werd door boden in dienst van Bestuursl ichamen, zoal s de Kamers der Staten Generaal , de Provinciale Staten, Gemeentebesturen, Hoogheemraadschappen, Waterschappen
en Polders 0
Sporadisch zijn er nog bodes, die trots hun waardigheidsteken dragen o
De geschiedenis van de bodebus gaat terug tot in de vroegste middeleeuwen 0 Bodes, d ie berichten moesten overbrengen, droegen deze geschreven en met het zegel van de opdrachtgever voorziene stukken i n een bus aan een gordel .
(Bus is afgeleid van het Griekse l pyxis l -oorspronkel ijk een palmhouten cyl indri sche doos- wat zoveel wi l zeggen al s I waar iets geborgen kan worden l ) Soms droeg zo l n bode een staf, wanneer h ij op rei s was.
Amsterdam heeft nog zo I n bodes taf. Vroeger kon de bode, kenbaar aan zijn bodebus, gratis gebruik maken van het toenmal i ge openbaar vervoer, zoals trekschui t, veerpont of d i l igenceo
Vanaf de vijftiende eeuw werd aan de bodebus een schi I dje toegevoegd met het wapen van de instantie, die de bode vertegenwoordigde o \/anaf die tijd werd de u i tvoer ing van de bodebus vaak erg kostbaar 0
Befaamde s ierkunstenaars en zi lversmeden ontwierpen waardevol Ie exemplaren, die vaak nog een pronkstuk vormen van musea.
De gordel verdween, maar door de eeuwen heen werd de bodebus bij de kled ing aangepast en heeft deze als ambtsteken zijn waarde behouden.
Steeds fraaier werden de sierl ijke bodebussen van rijke handel ssteden en Hoogheemraadschappen, waar vertoon van veel adel I ijke wapens hun voorrecht was 0 De col leges van bijvoorbeeld de visserij hadden indertijd hun bodebus van uiterst kostbaar materiaal, voorzien van minstens vier of vijf symbolen, waarmede ui tdrukking werd gegeven aan hun belangrijkheid en verbondenheid met el kaar 0 Het i s daarom niet zonder toeval dat Del ft, Enkhuizen, Schiedam, Briel Ie en Rotterdam sterk vertegenwoordigd zijne
Ook Huizen kende het gebru i k 'van de bodebus (zie afbeeld ing) .
De gemeentebode van Schi plu iden, de heer M. Ag ter berg, heeft een inventarisatie gemaakt van zo l n 50 bodebussen van Gemeenten en Waterschappen in Noord- en Zuid-Hol lando Het fraaie fotoboek is telefonisch bij hem te bestel len voor de prijs van f 5, -
Zilveren bodebus. Meesterteken I H B (J. H. Boers). Stadskeur Utrecht 1799.
Gemeentebode Johannes Willemsen in uniform met het „onderscheidingsteken".
Zowel op het koperen plaatje boven alswel op het geborduurde onderste deel komt het wapen van Huizen voor met de melkvvouw.