DE RATEL GAET mei 2017
De eerste drie activiteiten van de Historische Kring Huizen in 2017 zijn alweer achter de rug. Op 28 februari hield Willem Meijerman een geslaagde lezing over ‘De Burgemeesters van Huizen’. Zijn oproep tot aanvullende informatie bleek tijdens de avond al tot resultaten te leiden en liep daarna nog door. De voorgenomen uitgave van het boek over de Burgemeesters van Huizen ziet er eveneens goed uit: dank zij een aanvullende subsidie van het Westland familiefonds van 600 euro is de begroting volledig rond zodat een uitgave in het najaar in de gewenste vorm realiseerbaar is. De fotosessie, die ook op die avond gepland was, maar door technische problemen mislukte, staat nog in de wacht voor een toekomstige ledenavond.
Op 15 maart hield Gerrit Jongerden in de Bibliotheek een sterk aangepaste versie van zijn boeiende lezing voor onze Kring in november 2016 over zijn collectie ansichtkaarten van Huizen. Deze bijeenkomst bleek al snel overtekend, wat aangeeft hoe populair dit soort onderwerpen zijn.
Alhoewel de Dialectenmiddag strikt genomen geen HKH-aangelegenheid was, zijn wij toch trots en dankbaar dat deze geslaagde dag op 25 maart door velen van onze leden in Huizen werd gerealiseerd. Ook de verkoop van onze boeken scoorde daar weer mooie resultaten. Verder wil ik ook de spontaan ontstane, onafhankelijke, Huizer Theaterroute noemen, die begin april gedurende drie avonden haar vuurdoop had. Zij het met veel artistieke vrijheid, werd de Huizer historie en folklore met succes ten tonele gebracht. Opnieuw een bewijs dat de beleving van onze lokale geschiedenis in veel Huizer harten wordt gedragen en beleefd, gelukkig ook door veel ‘niet-grijze koppen’.
Als u dit leest, is de halfjaarlijkse Historische Fietstocht “Sporen uit het verleden” rondom Huizen van 22 april net achter de rug, maar op het moment van schrijven weten we de opkomst en waardering nog niet. Daarna barsten de nieuwe activiteiten los! Op 12 mei een wandeling met gids Jan Rebel op landgoed Oud Naarden en op 16 mei hebben wij onze jaarvergadering met na de pauze een lezing over de Naarder Eng/Oud Naarden. Als bestuur nodigen wij alle leden van harte uit om naar onze jaarvergadering te komen; de agenda en stukken vindt u midden in deze Ratel om ze er uit te kunnen halen zonder de Ratel zelf te beschadigen. De financiële overzichten zijn op aanvraag bij de secretaris verkrijgbaar.
Hoe actief we zijn op de Erfgooiersdag 26 mei is afhankelijk van of de organisatie rondkomt en is op dit moment nog niet bekend.
Op 10 juni hebben we een nieuwe activiteit: een fietstocht door de villawijken rondom Huizen. Wij zijn benieuwd!
Zoals ieder jaar treedt de Klederdrachtgroep voor de zomervakantie nog een aantal keren op en kunnen we in de tweede week van mei van het Huizers gaan genieten bij ‘Haering mót graat’ door Toneelvereniging Ontwaakt.
Tenslotte: de jaarlijkse excursie die we dit jaar eind augustus naar Broek in Waterland organiseren was al snel overtekend. Een mooie opsteker!
Maar nu eerst ligt er weer een nieuwe Ratel voor u, waarvan de vernieuwde voorpagina met de Huizer Molen in tweevoud zeer positief werd ontvangen. In dit mei-nummer vindt u enkele nieuwe bijdragen die met Tweede Wereldoorlog en herdenking te maken hebben. Twee daarvan zijn het verheugende resultaat van een eerste contact met het 4-mei comité Huizen en wij kijken uit naar verdere samenwerking met hen in de toekomst.
Met vriendelijke groet, namens het hele bestuur,
Ewoud Doyer, voorzitter
AGENDA 2017
12 mei Wandeling landgoed Oud Naarden
12, 13, 15 mei 20.15 uur ‘Haering mót graat’, Huizer Toneel door de Toneelvereniging Ontwaakt, in Theater de Graaf Wichman, Plein 2000
13 mei Tussen Vecht en Eem, jaarlijkse open dag in samenwerking met de
Historische Kring Blaricum
16 mei 20.00 uur Jaarvergadering in de Brassershoeve, Waterstraat 2; na de pauze een presentatie over de Naarder Eng/‘Oud Naarden’ 25 mei Presentatie Klederdrachtgroep Stoomtram Hoorn-Medemblik
26 mei Erfgooiersdag in Huizen;
Presentatie Klederdrachtgroep in Nunspeet
27 mei Presentatie Klederdrachtgroep in Enkhuizen, Zuiderzeemuseum
10 juni Fietstocht villawijken rondom Huizen (nieuw)
24 juni Presentatie Klederdrachtgroep in Muzee Scheveningen
26 augustus Excursie naar Broek in Waterland
2 september Presentatie Klederdrachtgroep in Urk, Klederdrachtendag
9 september 31e Huizerdag; Open Monumentendag;
Presentatie Klederdrachtgroep in Elburg, Botterdagen
16 september Havenfestival Huizen, Presentatie Klederdrachtgroep
19 september Ledenavond
23 september Rondleiding Oude Begraafplaats in samenwerking met het
Huizer Museum en de stichting ‘Vrienden van het Oude Dorp’
7 oktober Fietstocht ‘Sporen uit het verleden’
31 oktober 20.00 uur In de Oude Kerk worden twee lezingen gehouden.
Ruud Hehenkamp spreekt over ‘De Reformatie in Huizen’ en Albert
Scheer over ‘Gereformeerden en Doopsgezinden’
21 november 20.00 uur Ledenavond met de presentatie ‘Geologie in Huizen’ door Kees Boerhout
Voor de wandelingen en fietstochten s.v.p. aanmelden bij Jan Rebel via het e-mailadres
VAN DE REDAcTiE
We beginnen deze Ratel met een bericht van de Werkgroep Archief over recente schenkingen. Onder de rubriek Van de Dialectwerkgroep wordt kort teruggeblikt op de Dialectenmiddag van 25 maart 2017, georganiseerd door de werkgroep Dialecten in Noord-Holland (DINH). Daarnaast heeft Klaas Schipper een legende over Oud Naarden vertaald in het Huizers. Verder zijn berichten opgenomen van de Stichting Huizer Botters en de Stichting Tussen Vecht en Eem. In de eerste vergadering van de Boerenleenbank Huizen op 24 maart 1905 werd het Huishoudelijk Reglement vastgesteld en dat reproduceren we in deze Ratel. Al een jaar eerder was er sprake van een boerenleenbank tijdens de bijeenkomst van de Huizer Boerenbond op 16 februari 1904. Vijftig jaar later wordt het ‘Gouden Jubileum’ op 12 april 1955 gevierd in het Visnet, met sigaren voor de leden en een filmvoorstelling voor alle Huizer kinderen boven de acht jaar! Dan vult Henk Schipper het bestand van Gevelstenen in Huizen aan met het verhaal van twee pas ontdekte gevelstenen, waaronder één met een mysterieuze tekst.
Tijdens de Herdenking op 4 mei heeft het Huizer 4-mei Comité de laatste jaren een ‘gezicht’ gegeven aan mensen die op de plaquettes bij het monument op het Prins Bernhardplein worden genoemd. Eén van hen is dit jaar Gerrit Jan Rebel, die in 1943 naar een werkkamp in Duitsland werd gestuurd. Tijdens het onderzoek naar hem kwam Chris van de Runstraat op het spoor van een bijzonder monument bij dit kamp en het verhaal hierachter treft u in deze Ratel aan, gevolgd door het ‘gezicht’ van Gerrit Jan Rebel zoals voorgelezen op 4 mei 2017 tijdens de Herdenking. Ewoud Doyer kreeg een dagboek uit de laatste oorlogsmaanden onder ogen dat werd bijgehouden door iemand die met een groep patiënten uit
WERKGROEP ARcHiEF
Schenkingen aan de Historische Kring Huizen
Rhenen ondergebracht was in het Meenthuis, het AJC kampeerhuis op de Woensberg, op de grens van Blaricum en Huizen. Misschien weten onze leden hier nog meer over te vertellen.
We sluiten af met een collage van advertenties uit gidsen die de Gemeente Huizen publiceerde in de jaren 1920 en 1930.
Veel leesplezier gewenst,
Wendy van Noppen en
Janny Stevens
In het eerste kwartaal van 2017 (vervolg van de Ratel van februari) ontvingen wij de volgende schenkingen:
• Van de Gemeente Huizen een richtingbordje ‘Plankenierstheater’;
• Van mw T. Grolle-Klijn geboorte-, huwelijks- en overlijdenskaarten;
• Van de erven van de familie Speets diverse documenten;
• Van de Kringloopwinkel een bord ‘25 jaar in dienst van Philips’ en een klompje met een afbeelding van de Oude Pastorie;
• Van Sandra Scholtz een vloeiblad van IJzerhandel Vos (met een vroeg telefoonnummer met maar 2 cijfers) en bierflesje van Bierbrouwerij “De Grens”;
• Van Henk Schipper een drieluik dat gestaan heeft in de Thomaskerk;
• Van Jeroen Scholtz een mok van het hoofdkantoor van deLidl;
• Van Klaas Schipper een certificaat voor donatie van geld t.b.v. restauratie van het leien dak van de Nieuwe Kerk; • Van dhr B. Spilt diverse bonnen uit de jaren 1960;
• Van dhr H. Wiesenekker ingebonden Kerkbladen.
Wij zijn als Historische Kring Huizen ontzettend blij met al deze schenkingen.
Hartelijk dank hiervoor.
Werkgroep Archief
VAN DE DiALEcT WERKGROEP
Klaas Schipper
Dialecten van Noord-Holland en Eemland live in Huizen!
Op 25 maart gonsde het tijdens de DINH-bijeenkomst in de Zenderkerk van de dialecten: 10 uit Noord-Holland en één gast/buur uit BunschotenSpakenburg. Ger Rebel heeft van deze bijzon- dere middag een film gemaakt die op YouTube te zien en te beluisteren is. In YouTube onder ‘zoeken naar’ invullen ‘dialecten Huizen’ en ‘Historische Kring Huizen’ aanklikken. VAN DE DiALEcT WERKGROEP - VERVOLG
Dee keer een legendarische vertelling over mysteries róngd de Gooische kust. Dhr. H. Poolman uit Naerden het ’t ópëtekerd in een bookie ëneumd “Gooi en Vechtstreek in vertellingen” Déël 1. ’t Heet
De reddertjies van de Oëstdijk trotseerden vloeëd en sturmen
Deegéëne, dee zoë ómtrent oud en nijw zinnighaid het en de moeëd kan ópbringen óm ’s naks over de Oëstdijk een kuiertjen te gaen maken, dee kan d’r zeker van wezen, dattie welderies vur verrassingen zou kannen kómmen te staen. Dee zware zeedijk, dee loëpt tussen Naerden en Valkevéën, is wel éën van de merkwaardigste zeeweringen dee de mins ooit zal kannen antreffen. Nooit kreeg de bij tijd en wijle kwaadaardige Zuierzee ók mar een kangs om heur te deurbreken. Zónger dat t’r mar éën mins wat an hoofden te dooën, bleef ze daer recht en óngeschónden eeuwenlang leggen.
Wéël nou zoë ómtrent oud en nijw ’s naks dee dijk ’s gaet beloëpen en z’n oren goeëd eupen zet, dee zal ónger dum een gedempt gezaag en geklop horen. Wéël ’t dan oëk nog andurft z’n oor óp ’t gras van de kruin te drukken, dee hoort gezang, gelach en of en too een lullëk woord vallen. Dat leste is dan ofkómstig van een aardmannetjen, dee p’r óngeluk harde óp z’n duim het ësleugen. Vur hum of heur dee ’t nog nijt weten, in de contreien van Valkevéën en ’t Ouwe Naerden woenen en werken aardmannetjies. Deur de bank ëneumen binnen ’t goeëdaardige kereltjies dee graeg vur minsen en beesten klaer staen. Mar wee deegéëne, dee hullie in d’r lui werk stoort of kwaad in de zin het. Dee ónverstangdige ónverlaet is ’t ëraejen óm ’s naks uit de buurt van Valkevéën en ’t Ouwe Naerden te blijven. Een verstuikte enkel of een fikse bult óp z’n kop is nog ’t minste wat of dee kan óploëpen. Aren bezeren d’r aigen arg en sómmigen verdwijnen gewooënweg van de aardboëjem zónger oëk mar een spoor achter te laeten.
Héël lang ëliejen binnen dee aardmannetjies ’s een keer óntzettend kwaad ëwurren. Dat was óp de inwooëners van ’t Ouwe Naerden. Dee minsen, dee ’t in dee tijd goeëd vur de wijnd góng, hadden óndanks heur rijkdóm nooit genógt. Ze besleuten daeróm mót vuul listen en lagen de aardmannetjies te vangen. De aardmannetjies zouwen dan goedkoëpe werkkrachten vur hullie kannen wezen, die ze dan allerhangde ónangenaeme hangd-en spandiensten kónnen laeten doeën. En warempel, ’t lukten hullie een déël van dee kereltjies te vangen. Lang het ’t nijt ëduurd. De aren wisten mót behulp van de elfen en de beesten uit ’t bós d’r lui medebreurs te bevrijen. Horewoest over de hullie angedaene behangdeling zunnen ze óp wraak. En dee kwam. Too d’r ’s een keer een hoëge vloeëd was, stakken ze de dijken, dee róngdóm de stad laggen, deur. ’t Ouwe Naerden leup ónger water. De bewooëners mózzen vluchten of ze verdrunken jammerlijk. Van ’t Ouwe Naerden wurden nooit meer iets vróm ëveunden.
’t Was al een aardig poëssie later too d’r óp een goeëie dag een paar monniken langest ëkuiërd kwammen. ’t Wazzen brave en godvruchtige mannen, dee vuul werk verzetten óm arme minsen te helpen en zieken te verzorgen. Ze zaggen hoo mooi en vruchtbaar ’t in de buurt van ’t Ouwe Naerden was. “Hier blijven we”, zaien ze teugen mekaar. Ze deejen wat of ze ëzaid hadden en begunnen een kloëster te bouwen. De aardmannetjies sleugen nijwsgierig de verrichtingen van de monniken gade. Ze bleven wel óp een ofstangd en lieten d’r aigen nijt zien. Vur hullie hoofden ’t aigelijk gien meer, mót de minsen hadden ze al genógt leergeld betaald. Mar too ze éënmól deurhadden wat vur goeëdhartige en vrome lui dee monniken wel wazzen, lieten ze al d’r bedenkingen varen. Aigelijk hadden ze, achterof ëzien, d’r toch wel een bietjen spijt van dat ze dee minsen van ’t Ouwe Naerden óndanks hullie gebreken en streken, zoë behangdeld hadden.
De aardmannetjies teugen massaal naer de koëltjiesberg (dee lag bij Oud Naerden) óm d’r bij volle maan mót de elfen, bósgeesten en beesten hullie gebruikelijke geméënschoppelijke vergadering te houwen. Nae een Babylonische spraakverwarring kwammen ze tot een besluit: “Ze zouwen de monniken gaen hellëpen”. Iederéën was vur, ja zelfs een paar reumatische, deurgaens ónvrindelijke, wolven. Dee stóngen in een nijt zó’n bijster goeëie relatie mót de rest van de beesten. Meestal wazzen ze in de Wolfskamer (ók ëlegen bij Oud Naerden) te vijnden. Daer leup dan ók mins en beest mót een wije boog ómhéëne.
Nou kón ’t beuren dat de monniken ellëke margen vroog, naedat ze hullie ochtendgebeden hadden ópëzaid, in de buurt van hullie bouwwerk van alles veunden. De éëne keer wazzen ’t hoëpen zuufzangd vur ’t messelwerk, de are keer wazzen ’t tassen kloëstermoppen. (Bij laeg water kan je vur ’t langdgoeëd Oud Naerden nog Klooëstermoppen zien leggen.) Iets veder in ’t bós laggen stapels droëg brangdhout en prachtig timmerhout zoemar vur ’t uitzeuken en óprapen. Geneeskrachtige kruien laggen, netjies in bóssies ëbundeld en zwaar bedauwd, vur ’t grijpen. De monniken deejen net of d’r lui neus bloeëiden, mar lieten wel óp hullie beurt, achteloës een vaatjen varsëbrouwen bier staen of vergatten een plaat mót knapperige høningkookies binnen te halen. Ze wisten mar al te goeëd wéël hullie weldoeëners wazzen en dat ze hullie mót d’r lui bier en høningkookies een geweldig plezier deejen. Sómtijs lieten ze een stukkie perkament achter, waarin ze de hullie ónbekende gevers hartelijk bedankten.
Too kwam d’r weer een tijd, dat ’t water van de Zuierzee ammar hoëger kwam te staen. De zee kreeg weer heur kuren en draigde groëte stukken langd te gaen verslinden. De monniken en de aardmannetjies zatten hooëg en drooëg. Hullie hadden d’r gien last van. Mar al ’t goeëie gras- en bouwlangd van de buiten-méënten draigde nou prooi vur de vraatzuchtige Zuierzee te wurren. De monniken zaggen ’t gevaar óp tijd. Ze hakten duzeden klaine eken paeltjies en sleugen dee in lange rijen in de stevige klai. Daernae verzamelden ze karrevrachten zeewier en spraidden de wier tussen de paeltjies uit. Ze greuven greppels en sloëten. De vrijëkómmen gróngd kruiden de monniken naer de paeltjies, óm daernae dee d’r mie te bedekken. (De eerste zeeweringen wurden óp dee menier ëmaakt.)
Zoë kwam d’r een zeewering, een dijk, tot stangd, dee mins en beest en langd mós beschermen teugen ’t ópdringende water. Ammar hoëger en zwaarder wurden de dijk ëmaakt. De aardmannetjies keken as berouwvolle zundaars too. Ze heugden d’r ’t Ouwe Naerden. Zoëiets zouwen ze echt gien meer dooën. Inteugendéël, vurtaan zouwen hullie d’r vur zorgen, dat de dijk minselijkerwijs gien meer zou kannen deurbreken. Mót uitzóngering van God’s almacht over de wateren, dee ’s minsen krachten en ók dee van de aardmannetjies veer te boven gaet. Ellëk jaar, zoë ómtrent Oud en Nijw, nog vur de argste wijntersturmen ’t water hooëg ópzwiepen en machtige golven óp de dijken dooët beuken, gaen de aardmannetjies ’t bin-
nenwerk van de zeewering nabij Valkevéën repereren. Dat doeën ze nou al eeuwen en nog nooit brak de Oëstdijk deur.
De monniken binnen allang weg. De minsen zelf bekómmeren d’r nijt al te vuul óm d’r zeeweringen. Hullie weten ómmerst toch alles beter en geven liever d’r lui geld uit an ónbenulliger zaken of verdooën d’r tijd met maeken. De gevolgen bleven nijt uit. (Denk mar an de watersnoëdramp van 1953 in Zeelangd). Verwaerlooësde dijken brakken deur. Minsen en beesten verdrunken. Kostbaar langd gung verleuren. Bij Valkevéën en Naerden, zoë al is ëzaid, brak nooit de dijk deur. Dat nou is ’t werk van aardmannetjies en Gods vurzienighaid. Zeker nijt ’t werk van de minsen, dee dooën van alles, behallëve datgéëne wat ze juist mótten dooën.
Vertaald deur Klaas van IJs van Jaap en
Jannemeut van IJzuk.
STicHTiNG HUiZER BOTTERS
Naast de vele andere activiteiten zijn er dit jaar weer opstapavonden gepland. Iedere eerste woensdag van de maand van mei tot en met september varen de Huizer botter(s) uit voor een zomeravondtocht. Verzamelen om 18 uur bij de Botterwerf, Havenstraat 300, en uiterlijk om
18.30 uur is de afvaart. Data: 7 juni, 5 juli, 2 augustus, 6 september en 1 oktober 2017. Voor meer informatie en aanmelden zie de website van de Stichting onder evenementen en agenda. Kosten van de opstapavond (inclusief koffie en thee) 15 euro p.p./vrienden 10 euro/vrijwilligers van de stichting 5 euro. Voor de kinderen is er een opstapmiddag op woensdag 1 oktober 2017.
STicHTiNG TUSSEN VEcHT EN EEM
De jaarlijkse Open Dag van TVE zal in samenwerking met de Historische Kring Blaricum plaatsvinden op zaterdag 13 mei 2017.
OcHTENDPROGRaMMa
St Vitusgebouw, Kerklaan 10 Blaricum
09.30 uur Ontvangst en koffie
10.00 uur Opening
10.20 uur
• Lezing van Lien Heyting: Blaricumse Kunstenaars en De Stijl
• Lezing van Diana Kostman, kunsthistorica: Van Hynckes tot Ten Hoope
12.00 uur Gemeentehuis, Kerklaan 16 Blaricum
Jacob Bogaart speelt uit zeven “Proeven van Stijlkunst” drie delen voor piano van Jakob van Domselaer LuNcH
St Vitusgebouw, Kerklaan 10 Blaricum
MIDDaGPROGRaMMa MET DRIE ExCURSIES:
13.30 uur
A. Dorpswandeling langs kunstenaarswoningen en ate-liers in beheer van de Dooyewaard stichting met gids
B. Huifkartocht kunstenaars en architectuur (maximaal
20 deelnemers, op volgorde van aanmelding)
C. Wandeling langs Blaricumse architectuur, o.a. Riet-veldhuis, Schönehuis met gids
aFSLuITING
St Vitusgebouw, Kerklaan 10 Blaricum
16.00 - 17.00 uur Inlichtingen bij de penningmeester van TVE, mw. Iny Hoogendijk, Rostocklaan 7, 1404 AD BUSSUM. Aanmelden kan via de website: www.tussenvechteneem.nl/open-dag/. Kosten voor de hele dag (inclusief lunch + 2 consumptiebonnen): € 35 voor donateurs van TVE en leden van de HK Blaricum, € 45 voor overige geïnteresseerden. Indien u nu donateur wordt van TVE, kunt u voor het lagere tarief deelnemen aan de Open Dag.
HiSTORiE VAN DE BOERENLEENBANK iN HUiZEN (deel 2)
Zoals in de Ratel van februari 2017 al is gemeld, hebben de Historische Kring Huizen en het Huizer Museum recent een aantal zeer interessante schenkingen mogen ontvangen van de Rabobank Huizen. Het originele notulenboek van de vergaderingen van deze coöperatieve bank bevat de verslagen vanaf de Eerste Algemeene Vergadering op vrijdag 24 maart 1905, met de hand geschreven in het fraaie handschrift van de eerste secretaris D. Dolman.
In de eerste vergadering van de Boerenleenbank Huizen werd het Huishoudelijk Reglement vastgesteld en dat vindt u hieronder. Al een jaar eerder was er sprake van informatie over een boerenleenbank tijdens een bijeenkomst van de Huizer Boerenbond, die op 16 februari 1904 gehouden werd ‘bij Speets’ ofwel in het pand Voorbaan 32. De aankondiging hiervoor stond in het Huizer Blaadje van 12 februari. Vijftig jaar later vinden we in het Huizer Kerkblad van 9 april 1955 de uitnodiging voor de receptie ter gelegenheid van het ‘Gouden Jubileum’ in het Visnet op 12 april 1955. Bij gelegenheid van dit jubileum kregen de leden sigaren in een
Huishoudelijk Reglement van de Coöperatieve Boerenleenbank te Huizen vastgesteld op 24 maart 1905
art. 1 art. 8
Elk lid betaalt bij zijn aanneming als zoodanig fl. 0.50 Bestuursleden, Leden van den Raad van Toezicht en en 10 cent voor een spaarboekje. de Kassier zijn tegenover ieder ander tot stipte geart .2 heimhouding der behandelde onderwerpen gehouden.
Ieder lid betaalt bij vrijwillige uittreding, vijf gulden Overtreding daarvan wordt gestraft: de eerste maal aan de kas der vereeniging. met fl. 25 boete aan de kas; de tweede maal met fl. 50; de derde maal met fl. 100 en ontzetting uit het lid-
art. 3 maatschap. Ook na uittreding blijft de verplichting
Het Bestuur bestaat uit 3 leden. De Raad van Toezicht tot het betalen der boete bestaan.
bestaat uit 3 leden. art. 9
art. 4 Behoudens ernstige, door het Bestuur te beoordeelen,
De hoogste som, die door de Boerenleenbank mag redenen, verbeuren de leden voor het verzuimen der opgenomen worden, mag niet meer bedragen dan ge- algemeene vergadering, 25 cents boete; dezelfde boemiddeld fl. 1000 per lid; met toestemming van den te zullen zij moeten betalen voor een half uur te laat Raad van Toezicht kan dit bedrag verdubbeld worden. komen.
art. 5 art. 10
Het Bestuur mag aan èèn lid hoogstens fl. 500 uit- Aanvrage van voorschotten moeten schriftelijk ingeleenen; met toestemming van de Raad van Toezicht diend worden bij den Directeur met opgave van borghoogstens fl. 2000; in rekening courant fl. 1000 en op stelling, duur en doel van het gevraagde voorschot.
hypotheek 5000 Gld. art. 11
art. 6 Bij terugbetaling van voorschotten ontvangen de be-
Om het sparen ook van minvermogenden, te bevorde- trokken borgen bericht.
ren, zijn de inlagen op de spaarbank gesteld: den eersten art. 12 keer minstens fl. 1.00, vervolgens minstens fl. 0.50.
Terugbetaling van gedeponeerd geld moet minstens
art. 7 8 dagen van te voren worden aangevraagd. Kleine be-
De rente voor spaar- en inleggelden bedraagt 3% ’s dragen kunnen voorzooverre de kas zulks toelaat, direct jaars of 12½ ct per halve maand van 100 Gld: de rente uitbetaald worden.
gaat in op den 1en of den 16en der maand, volgende art. 13 op den datum van inleg; voor teruggevraagde gelden wordt zij uitgekeerd: tot den 1en der maand voor gel- De kassier mag niet meer dan ± 500 Gld in kas hebden terugbetaald van den 1en tot den 16en; tot den ben, de overige gelden moeten ten spoedigste bij de 16en der maand voor gelden, terugbetaald van den centrale Bank worden gedeponeerd.
16en tot den laatsten dier maand. De rente van voor- art. 14
schotten bedraagt 4½ % ’s jaars of 1¼ cent per dag De kassier zal voor het opnemen en uitbetalen van gelvan elke 100 Gld, zij gaat in op den dag dat de gelden den zitting houden elke Vrijdagavond van 7 tot 9 uur. verstrekt worden. Voorlopig zal ¼ % provisie gerekend worden.
DE RATEL / MEI 2017 9 speciaal doosje maar werd ook aan alle kinderen in Huizen boven 8 jaar een gratis filmvoorstelling aangeboden op de vrije woensdagmiddag van 13 april. Redactie.
Wordt vervolgd.
GEVELSTENEN iN HUiZEN (aanvulling)
Henk Schipper
In de buitenwijken zijn opnieuw twee gevelstenen ontdekt. Hieronder een korte beschrijving als aanvulling op het Gevelstenenboek:
art. 15
Jaarlijks, tusschen 1 en 15 Januari moeten alle spaarboekjes bij den kassier worden ingeleverd voor contrôle en bijschrijving van rente.
art. 16
Dit reglement kan ten allen tijde door de algemeene Vergadering worden gewijzigd.
Na vaststelling van dit reglement werd het salaris van den kassier voor 1905 bepaald op 50 Gulden. Nadat ieder lid zijn verschuldigde entreegeld ad 50 cents had betaald en bovendien nog 10 cents voor een spaarboekje, werd deze vergadering door den Voorzitter gesloten.
De Voorzitter van het Bestuur A. Vos GJZn
De Voorzitter v/d Raad van Toezicht C.C. Rebel
De Secretaris D. Dolman Koetshuis Museumlaan 2
Dit pand werd gebouwd in de tijd dat Pieter Langerhuizen (1839-1918) eigenaar van Crailo was. Hij verkreeg het landgoed Zuid-Crailo uit de erfenis van zijn vader Lambertus. In 1864 kocht Pieter ook Noord-Crailo zodat Noord en Zuid één geheel werden. Er stond een herenhuis midden
Paardenhoofd boven de staldeur
Museumlaan 2
op de huidige weg ter hoogte van de Museumlaan 2 en 3. Dit huis verbouwde hij tot museum in 1879. De Museumlaan was de oprijlaan er naar toe vanaf de Crailoseweg. Schuin achter het museum liet hij in 1881 een koetshuis bouwen. Architect Muysken was de ontwerper. Het omvatte een bergplaats voor koetsen, stallen en
Museumlaan 2 een koetsierswoning. Later werd een gedeelte
• hr. Bert van Soest: DVD
• mw. Ineke van Herwerden: 3 boeken, ordner project Woordenboek
• hr. Evert Boeve: DVD
• mw. Sandra Scholtz: pepermuntdoosje, mok, kalenderplaten, bierflesje Huizer bokbier
• mw. Westland-Kriek: Foto’s, oude kranten, ansichten, kerkbladen (ingebonden)
• mw. Merendonk-Kroon: fotoalbum Wouterus Hazeveld
• Kringloopwinkel Bakboord: 2x prent in lijst, 8x boek, aarden kruik, folder Stad a h Water, cd, 2x bord, 3x LP, map
• mw. Gerdien Bout: prent in lijst
• mw. Wormsbecher: asbak “’t Station” Naarderstraat
• hr. Klaas Schipper: boekje
• hr. Michel Heemskerk: boek
• mw. Magda Gooijer: klasse foto
• Hr. Bert Lustig: Boek
• hr. Hans Borstlap: luchtfoto Philips complex, schetstekening HZ 108, boekje Philips, presse papier, tekening, 2x boek, raamhanger, Ronde controller, DVD
• Huizer Museum: klein houten molentje
• hr. Henk Schipper: pepermuntdoosje, Logo HKH in lijst,
4x boek
• fam. Pronk: foto’s, poëziealbum
• mw. van Alebeek: foto album
• hr. R. Hehenkamp: 2 ansichtkaarten • mw. Lohmeijer: diversen (dvd, krantenknipsel, video) • hr. Gerrit Jongerden: div. boeken, div. bordjes, div. kaarten, div. kwartetspelen
• hr. Arie Overeem: kaarten afvoeren burgerbevolking 1940
• fam. Brugge: 2x afbeelding in lijst
• fam. Brands-Westland: 4 etsen
• fam. Veerman: Huizer jak
• Drukkerij Bout: boek Oud Huizen in beeld, kopy boekje.
• fam. Brouwer: Boek
• hr. Jaap Groeneveld: aantal tijdschrift Philips ‘Nieuwsgolf’
• hr. Jan Baas: strijkijzer, gewichten
• hr. Herman Scholten: 2 boekjes
• hr. Ed van Mens TVE: 2 boekjes
* Financiële giften zijn verwerkt in het financieel verslag.
JAARVERSLAG
HiSTORiScHE KRiNG HUiZEN
Kort verslag van de Algemene Ledenvergadering van 17 mei 2016
aanwezig: 42 leden. afwezig met kennisgeving: mw. M.J. Kok
1. OPENING. De voorzitter Ewoud Doyer opent de vergadering om 20.00 uur.
2. INGEKOMEN STuKKEN. Een oud- bestuurslid bedankt in een brief de scheidende bestuursleden Ria Westland en Dirk Brugge voor hun jarenlange inzet.
3. MEDEDELINGEN. De voorzitter maakt melding van de excursie naar Schokland op 3 september. Opgeven voor deelname kan in de pauze bij Ria Westand.
4. VERSLaG VaN DE LEDENVERGaDERING VaN 19 MEI 2015. Het verslag wordt zonder op- of aanmerkingen goedgekeurd met dank aan de secretaris.
5. HET JaaRVERSLaG IS GEPuBLIcEERD IN DE RaTEL VaN MEI. De vergadering heeft geen vragen of opmerkingen over dit verslag.
6. FINaNcIEEL OVERZIcHT 2015. Het financieel overzicht is op de vergadering beschikbaar gesteld. De penningmeester leest de toelichting van dit verslag voor. De kascommissie bestaande uit mw. N. Tee en de heren W. van Duin en J. Rebel (Magdaleenweg) hebben de cijfers over 2015 gecontroleerd en in orde bevonden. In een schriftelijk verslag is dit weergegeven en wordt decharge van het bestuur aan de vergadering gevraagd en verleend. De nieuwe kascommissie zal bestaan uit de heren J. Rebel (Magdaleenweg) en F. Schraverus.
7. NIEuWE SEcRETaRIS. Vanwege het aftreden van de huidige secretaris wordt Jan Rebel (Molenberg) met instemmend applaus benoemd als nieuw bestuurslid en zal de functie van Dirk Brugge overnemen.
8. aFTREDEN SEcRETaRIS EN PENNINGMEESTER. Na kort overleg van het nieuwe bestuur komt de voorzitter met de mededeling dat het bestuur heeft besloten om Ria Westland en Dirk Brugge beiden te benoemen tot ereleden. Dat wordt door de vergadering met applaus bekrachtigd. Onder overhandiging van de oorkonde behorend bij het erelidmaatschap en bloemen wordt van beide bestuursleden afscheid genomen.
Opmerking: Tijdens de jaarvergadering is verzuimd om ze een boekenbon te overhandigen. Dit is achteraf goedgemaakt.
8. RONDVRaaG. Gerrit Jongerden stelt voor om een werkgroep ledenwerving in het leven te roepen. De aanleiding is de grote ledenaantallen van historische verenigingen in enkele ons omringende gemeenten met kleinere inwoneraantallen.
10. aFSLuITING. De voorzitter sluit de vergadering onder dank aan de aanwezigen.
Na de pauze vertoonde Bert van Soest foto’s van de oude Valkenaarstraat, voorzien van commentaar door Klaas Schipper.
Aan de hand van een sheet laat de voorzitter nog een blik zien op de plannen voor de komende tijd. Of het allemaal gerealiseerd kan worden hangt af van de beschikbaarheid van mensen.
Als laatste deelt hij nog mee dat de ledenavonden voortaan zullen plaatsvinden in de Brassershoeve.
Bakkerij H. Kruijmer B.V.
Specialiteit in Huizer speculaas en ontbijtkoek
Hellingstraat 14 • Huizen Tel. 035-5253368 GROENTE- EN KRUIDEN PLANTEN RUIM ASSORTIMENT TUINPLANTEN WWW.KWEKERIJSPILT.NL Huizerstraatweg 2, 1411 GN Naarden, 035-6949288
Kaaphoornstroom 20, Tel. (035) 526 23 15
Beursweg 16, Tel. (035) 525 38 32
HUIZEN
Donderdag op de markt in Bussum, Wilhelminaplantsoen.
Zaterdag op de markt in Huizen, Oude Raadhuisplein.
Accountancy
Fiscale dienstverlening
HRM
Corporate Consultancy www.schuiteman.com JAARVERSLAG 2016
algemeen
• Bestuursvergaderingen zijn gehouden op 4 januari, 1 februari, 7 maart, 4 april, 2 mei, 13 juni, 4 juli, 31 augustus, 3 oktober, 7 november en 6 december. Op 8 maart is er een werkgroepenvergadering gehouden waarin diverse leden die betrokken zijn bij activiteiten van de HKH aanwezig waren.
• Het ledenaantal op 31-12-2016 bedroeg 235 waarvan 83 echtparen, zodat het totaal aantal leden 318 bedraagt.
activiteiten
• Op 16 februari verzorgde Sander Koopman van de Werkgroep Archeologie Naerdincklant een lezing over De Gooise zandafgravingen. Als afsluiting van de avond werd een oude aflevering van het programma van Gewest tot Gewest uit 1977 over Huizen vertoond.
• Op 30 april was er weer een fietstocht in de omgeving van Huizen over ‘Sporen uit het verleden’. Dit keer in de morgen met 25 deelnemers.
• Voor de eerste keer deden we mee met de Erfgooiersdag. De Klederdrachtgroep hield een presentatie op het kerkplein van de Oude Kerk, de toren kon beklommen worden en in de middag was er in de kerk een presentatie over de Erfgooiers door Frans Ruiter uit Blaricum.
• De jaarvergadering vond dit jaar plaats op 17 mei. Afscheid werd genomen van Ria Westland en Dirk Brugge als bestuursleden. Als nieuwe secretaris werd Jan Rebel met instemming van de vergadering begroet. Voor het vele jarenlange werk van Ria en Dirk werden beiden benoemd tot ereleden. Na de pauze vertoonde Bert van Soest een reeks afbeeldingen van de Valkenaarstraat uit het verleden, toegelicht door Klaas Schipper.
• Een rondleiding op Oude Begraafplaats stond op 18 juni op het programma. Met ongeveer 20 deelnemers genoten we van de boeiende verhalen van Jan Veerman Deze activiteit was georganiseerd in samenwerking met Huizer Museum en Vrienden van het Oude Dorp.
• Een nieuwe activiteit was een wandeling over landgoed Oud Naarden. Op 1 juli hebben we met 17 deelnemers ’s avonds genoten van de stilte en werden we geïnformeerd over de geschiedenis van dit gebied.
• 3 September was de bestemming van de jaarlijkse dagtocht Schokland. Na de koffie werden we op een open kar rondgereden over het voormalige eiland. Na de lunch kregen we een boeiend verhaal te horen over het vroegere leven op Schokland.
• De Open Monumentendag viel dit jaar op 10 september. De organisatie was dit jaar in handen van de fam. Sijl (Wildweg). Zo’n 300 bezoekers beklommen de toren, in de kerk stond een verkoopstand van HKH en kaarten van Willemien van Wessel. Paul Rebel had ook weer prachtige schaalmodellen van o.a. de tempel met de bijbehorende voorwerpen en personen tentoongesteld.
• Voor de eerste keer hielden we op 13 september onze ledenavond in de Brassershoeve. Met een bezoekersaantal van 30 personen is dit goed bevallen. Mede door de enthousiaste lezing van Huub Mombers over de geschiedenis van de dakpan. Vooraf werd een korte ledenvergadering gehouden voor verkiezing van Vincent Bout tot nieuw bestuurslid.
• Voor 17 september op het Havenfestival was een kraam voor de Historische Kring gereserveerd. De kraam werd goed bezocht en is ook mooi wat verkocht.
JAARVERSLAG
GEVELSTENEN iN HUiZEN - VERVOLG
van het huis gesloopt en verbouwd tot woonvilla. De grote staldeur aan de achterzijde is echter gebleven met daarboven een paardenhoofd. Heden wordt de villa opnieuw gerestaureerd.
Lange tijd droeg het huis de naam ‘De Oude Bles’. Het is een van de weinige gebouwen uit de tijd van Pieter Langerhuizen die nog overgebleven zijn. Het museum werd in1920 gesloten en gesloopt. De Museumlaan werd toen doorgetrokken naar de Noord Crailoseweg.
Zie A.P. Kooyman-van Rossum en D.F.Winner: Crailo, 1986 Gooiland.50plusser.nl
Een huis met een geheim. Drafnalaantje 3
Op dit adres staat een villa met rieten kap, gebouwd omstreeks 1929. Tot voor kort was het omringd door bomen en struiken; vanaf het weggetje was er niet veel van te zien. Nu de tuin is kaal gemaakt zie je duidelijk de steen waarop een dakrand is afgebeeld met drie sterren. De naam is NACHA DOMATCHKA.
Deze naam, geschreven met Slavisch aandoende letters, betekent “Ons Huisje”. De betekenis van de voorstelling op de steen heb ik niet kunnen vinden en ik hoop dat misschien een van onze lezers er iets van kan zeggen.
De aanvrager voor de bouw van het huis dd. 1812-1929 was J. van de Pol. Hij woonde aan de Oud Blaricummerweg 12 in Naarden. De woonvergunning werd afgegeven aan de architect J.R. Gesell, Birkenpad 59 in Bussum. Hij maakte de bouwtekeningen voor het huis. Het is niet duidelijk of J. van de Pol er gewoond heeft. Wel woonde er mevrouw H.M.C. Holleman, in ieder geval na 5-8-1930, en daarna P. van Stam met zijn gezin van 10-10-1931 tot 15-10-1932. Hij was fabrikant. Misschien was hij degene die volgens de Bussumse Courant in 1930 het woord voerde op een Pinksterkamp van de Theosofische Vereniging namens de Wilhelmina Catharinaloge te Naarden.
De laatste bewoners waren de heer en mevrouw Wagenaar, die er erg lang gewoond hebben. Het huis is erg vervallen en zal waarschijnlijk gesloopt worden.
Sinds enige jaren wordt bij de 4 mei herdenking aandacht besteed aan twee of drie Huizers die op het oorlogsmonument vermeld staan: zij krijgen dan een “gezicht”. Het volgende artikel kwam als nevenproduct tot stand toen Chris van de Runstraat op zoek ging naar de achtergronden van Gerrit Jan Rebel.
Een Pools oorlogsmonument
waarop de Huizer Gerrit Jan Rebel staat vermeld
Op 1 november, Allerheiligen, is het in Duitsland erland. Onderwijzer Josef Rüberg neemt zijn klas traditie het kerkhof te bezoeken. Op graf van dier- mee naar de begraafplaats. Zijn leerling August baren wordt er dan een kaarsje aangestoken. Zo Fricke herinnert zich: “Hij maande ons het geook in 1956 in het dorp Lendringsen1 in het Sau- denkteken voor de in 1944 en 1945 omgekomen Steen Drafnalaantje 3
buitenlandse en Duitse gevangenen niet te vergeten. Ook andere dorpelingen plaatsten kaarsjes op de muur om het massagraf”.
Een opmerkelijk gebeuren. Een kaarsje te branden voor gestorven buitenlandse dwangarbeiders (waaronder de Huizer Gerrit Jan Rebel). Eer te betonen aan gestrafte Duitse soldaten die als “onwaardig voor het leger” waren gekenmerkt. En dat op een tijdstip dat “het nationaalsocialisme nog in heel wat hoofden rondspookte” (Fricke), bij een door Polen opgericht monument.
Monument in Lendringsen2
Wat was daar in Lendringsen aan voorafgegaan?3
Tot de zomer van 1944 was het oorlogsgeweld grotendeels aan het 4000 inwoners tellende dorp voorbijgegaan. Wel waren in de omgeving kampen voor krijgsgevangen Polen en Russen. Van de ene dag op de andere werd het dorp opeens overstroomd door ongeveer evenveel mensen van buiten als het inwoners telde. Die werden deels in de school ondergebracht, deels in grote en kleine kampen. Het in allerijl ingerichte strafkamp Biebertal, aan de oever van het riviertje de Bieber aan de rand van het dorp, telde 1800 gevangenen. Waaronder ook Gerrit Jan Rebel.
Deze invasie was onderdeel van het geheime project “Schwalbe 1”. Duitsland was na het oprukken van het Rode Leger zijn toegang tot oliebronnen kwijtgeraakt. Fabrieken die synthetische brandstoffen maakten werden systematisch platgebombardeerd. Met alle middelen werd nu een plan ten uitvoer gebracht deze fabrieken onderaards te vestigen. In de omgeving van Lendringsen moesten grotten worden gemaakt, groot genoeg om er hydreerfabrieken in te bouwen. Die zouden uit steenkool brandstof voor vliegtuigen van het type Messerschmidt Schwalbe moeten gaan produceren. De benodigde mankracht voor het zware werk kwam vrijwel uitsluitend van dwangarbeiders. Tussen oktober 1944 en april 1945 werden door 10.000 man ongeveer 600.000 ton steen uit de grond gehaald.
Grot van project Schwalbe 14
Om een idee te krijgen hoe het in kamp Biebertal toeging volgen hier herinneringen5 van twee van z’n bewoners. De Duitse zeeman Otto S.: Het kamp was door hoog prikkeldraad omgeven. In mijn barak waren 160 medegevangenen. We sliepen in houten stellages, 3 britsen boven elkaar. Er werd in 2 ploegen dag en nacht gewerkt, steeds 12 uur lang. Het knakken van vlooien was in het kamp de voornaamste bezigheid. De voedselvoorziening was zo slecht dat ik van mijn 75 kilo bij aankomst na een half jaar nog 49 kilo overhad. Ik had me voorgenomen dat de nazi’s mijn vlees konden krijgen, maar dat ik mijn botten weer naar Bremen wilde brengen. De Nederlander Jan B.: Na de bevrijding kreeg ik van verschillende mensen eten. Na twee weken kon ik te voet de reis naar huis gaan maken. Thuis moesten eerst de open wonden op mijn benen genezen. Maar het kwam weer goed.
Velen haalden de dag van bevrijding niet. In de beginperiode stierf er één gevangene per acht dagen, maar die tussenperiode werd steeds kleiner. De graven op het kerkhof van Lendringsen waren ondiep en dicht opeen.
Ook Gerrit Jan haalde het niet; hij stierf minder dan een maand voor de dag dat de Amerikaanse bevrijders kwamen. Als officiële doodsoorzaak is “onvolkomenheden in de bloedsomloop” vermeld. Een andere arts schreef met een rode pen “hongerdood” door zo’n lijst oorzaken.
Hoe kwamen juist Polen er toe na de oorlog een monument voor de omgekomen dwangarbeiders van het kamp Biebertal op te richten? Polen was het eerste land dat door nazi-Duitsland in 1939 werd aangevallen; ongeveer 100.000 militairen werden Duits krijgsgevangene. De overlevenden hadden dus bij de bevrijding bijna 6 jaar ontberingen achter zich. In Biebertal vormden zij van de omgekomen buitenlanders de grootste groep. Bitter was de omstandigheid dat na de oorlog vele Polen niet naar huis konden of wilden. Het Polen waar zij vandaan kwamen bestond niet meer. In het Oosten was een groot stuk Polen door Rusland bezet, in het Westen was er een stuk Duitsland aan toegevoegd. Bovendien had de inval van de Sovjets gelijktijdig met de nazi’s (gevolg van het Molotov-Ribbentrop pact) een grote achterdocht tegen de Russen veroorzaakt. Die werd versterkt toen al snel een communistische machtsovername plaatsvond; niet-com-
munistische leiders werden deels vermoord. Dit leidde ertoe dat vele Polen niet terug naar hun land gingen. De president van de Poolse regering in ballingschap, met zetel in Londen, droeg pas in 1990 zijn bevoegdheden over aan de democratisch gekozen Lech Walesa. Zo kon het gebeuren dat er zich twee jaar na de capitulatie van Duitsland nog vele Polen in kampen bevonden. Uit twee van die kampen kwam in 1947 onder aanvoering van commandant Jan Olszyna het initiatief voor het gedenkteken. Bij de onthulling was ook de burgemeester van Lendringsen; hij was één van de genodigden. Niet alleen de namen van 39 omgekomen landgenoten staan er op, ook die van 49 andere buitenlanders. De Polen gingen nog een stap verder: ook werd vermeld dat er 47 Duitsers en 3 Oostenrijkse slachtoffers te betreuren waren. Dat was twee jaar na het einde van de oorlog een unieke gebeurtenis: in Duitsland “landverraders” gedenken. De tijd was nog niet rijp voor het vermelden van hun namen; dat gebeurde pas in de jaren 80 op twee toegevoegde plakkaten.
Detail monument Lengdringsen met namenlijst 6
In 2010 werd het gedenkteken een officieel beschermd monument. De betekenis ervan bleek ook nog eens vorig jaar7. Een Oostenrijkse vrouw uit Bad Ischl was op zoek naar haar oudoom, die in de oorlog was gedeserteerd, veroordeeld en verdwenen. Ze was ver na de oorlog geboren, maar had van dichtbij de strijd van de familie voor eerherstel meegemaakt. Pas in 2003 (!) waren in Oostenrijk alle veroordelingen van desertie uit het leger opgeheven: de 2e wereldoorlog was een onrechtvaardige oorlog geweest. Het verzoek om informatie naar waar haar oom was gebleven kwam uiteindelijk terecht bij August Fricke, het jongetje dat in 1956 met zijn klas een kaarsje bij het monument had aangestoken. Hij kon haar vertellen dat haar familielid vermeld stond bij het gedenkteken.
NOTEN
1 Westfalenpost, Mendener Nachrichten, 08.07.2009
2 https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Lendringsen-Ehrenmal1-Bubo.JPG
3 Irina Kruszinski: Das Geheimprojekt Schwalbe 1. Bachelor und Masterarbeit Berlin Februar 2014
4 Kein Düsenjägersprit aus “Schwalbe1”. Auteurs Horst Kassel en Horst Klötzer
5 Zie noot 3
6 https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Lendringsen-Ehrenmal3-Bubo.JPG
7 http://www.ikz-online.de/staedte/menden/antonius-frickefand-grab-von-ns-opfer-in-lendringsen-id12307772.html
Gezicht van Gerrit Jan Rebel
Inleiding
De afgelopen jaren hebben we al een groot aantal gezichten uit de vergetelheid onttrokken. Maar nog nooit hebben we aandacht besteed aan de arbeidsinzet – Arbeitseinsatz – zoals de Duitsers het noemden. Bijna 11 miljoen mannen uit heel Europa moeten gedwongen werken in fabrieken, in de landbouw of in de oorlogsindustrie. Uit Nederland alleen al een half miljoen waarvan er 30.000 na de oorlog niet thuiskomen. Over één van hen is gaat het volgende gezicht.
Gerrit Jan Rebel
Geboren: 8 juni 1924 in Huizen
Gestorven: 17 maart 1944 in Lendringsen Duitsland.
Herbegraven op de Nederlandse erebegraafplaats Düsseldorf Oberbilk vak B rij 5 nummer 8
Gerrit Jan is 15 jaar als de oorlog uitbreekt. Hij is de oudste broer van mijn moeder en naast mijn moeder heeft hij nog twee zussen en twee broers. We komen uit een geslacht van bakkers. Gerrit Jan werkt in de bakkerij net als zijn vader. En nog steeds zwaait een Rebel de scepter in de bakkerij op de Havenstraat.
In deze bakkerij werkt Gerrit Jan. Vanuit deze bakkerij bezorgt hij het brood. Mijn moeder herinnert zich Gerrit Jan als een lieve en gelovige jongen. Als in de oorlog brood alleen nog maar met een bon te krijgen is, verkoopt hij af en toe brood zonder bonnen. Tegen de zin van zijn vader want elk brood moet verantwoord worden.
In mei 1943 komt de oproep van de Arbeitseinsatz dat Gerrit Jan in Duitsland moet gaan werken. Hij heeft overleg met zijn ouders en de dominee en besluit niet onder te duiken maar om zich te melden.
Hij komt terecht in Braunschweig, waar hij te werk wordt gesteld in een conservenfabriek. Hij is hier niet de enige Huizer. Op deze foto staat Gerrit Jan, in het midden met pet, tussen vier andere jongens uit Huizen. Ik kan me voorstellen dat ze veel steun aan elkaar hebben gehad.
Deze brief schrijft hij naar mijn moeder voor haar 24ste verjaardag in 1944. Ik citeer. Lieve Zus eerst hartelijk gefeliciteerd met je verjaardag. Mijn gedachten gaan uit naar de huiskamer waar het hele koppeltje gezellig bij elkaar zit. Uit alles is duidelijk dat hij mijn zus IJpie en zijn thuis mist.
Hij woont bij een Duits echtpaar in huis en wordt, volgens zijn brieven, goed verzorgd. Alleen de geallieerde bombardementen zijn een constante kwelling. Hij schrijft hierover. Laten we maar
morgen hebben we weer 2.5 uur in spanning gezeten, maar God zij Dank is alles nog goed afgelopen hoor.
Op 13 juli 1944 valt er een brief met deze foto erin op de mat van de bakkerij op de Havenstraat. We zien een keurige jongen die in de camera kijkt. Rond de tijd dat deze foto wordt gemaakt gaat het helemaal mis in Duitsland. Een vriend schrijft naar huis dat hij samen met Gerrit Jan naar de verboden zender Radio Oranje heeft geluisterd. De Duitse censor onderschept de brief. Gerrit Jan wordt gearresteerd, veroordeeld en overgebracht naar strafkamp Biebertal in het Sauerland. De omstandigheden hier zijn vreselijk. De gevangenen moeten ruimtes voor een vliegtuigbrandstoffabriek in de naburige kalksteenrotsen uithakken.
Er is onvoldoende eten, het is er smerig en uitputting, honger en ziekte maken dan ook veel slachtoffers. Op 17 maart 1945, anderhalve maand voor het eind van de oorlog, sterft Gerrit Jan, 20 jaar oud. Hij wordt begraven in een massagraf op het kerkhof in Lendringsen. Ik weet nog dat ik mijn moeder tot vlak voor haar dood nog vaak met deze brief in handen heb zien zitten. Ze blijft ’m maar herlezen. Hij eindigt met de volgende woorden. Nou lieve Zus en Moeder, vader broers en zusters allen omhelsd van GJ tje die steeds
aan jullie denkt. Foto in de brief van 13 juli 1944
Op 4 mei 2017 voorgelezen door Jaap Kos, neef van Gerrit Jan Rebel.
Oproep tot informatie over de oorlogshistorie (Tweede Wereldoorlog) van het Meenthuis op de grens van Huizen en Blaricum
Ten gevolge van een vraag over een graf uit de Tweede Wereldoorlog in Huizen, ontvingen wij een ons onbekend dagboek over het laatste oorlogsjaar in het Meenthuis. Dit dagboek is in beperkte oplage privé uitgegeven door de nabestaanden van twee verzorgers van het Medisch Pedagogisch Instituut Heimerstein uit Rhenen. In oktober 1944 werd dit instituut geëvacueerd naar het Meenthuis; de groep bestond uit 45 geestelijk gehandicapte patiënten en een aantal verzorgers en bleef daar tot na de bevrijding. Het dagboek geeft een boeiend tijdsbeeld van die periode.
Bij het nazoeken van achtergrondinformatie over deze periode bleek ons dat we relatief weinig harde feiten konden vinden over het Meenthuis tijdens de oorlog. Over de periode ervóór en erna is meer bekend via geschiedschrijving van en over de AJC, de toenmalige eigenaren van het Meenthuis.
Een paar feiten over het Meenthuis als geheugenopwarmer
Voor uitvoeriger informatie over het Meenthuis zie het artikel van Ruud Gortzak, eerst in Tussen Vecht en Eem, jaargang 2011 nummer 2, en later in DEELgenoot (het blad van de Historische Kring Blaricum) zomer 2014, nummer 75 met andere foto’s. Tevens verscheen een artikel in de Huizer Courant van 24-11-2005.
De AJC (Arbeiders Jeugd Centrale) begon in 1925 op de Warandebergen in Blaricum, aan de zuidkant van de Woensbergweg op de grens met Huizen, met een kampeerterrein waarop ook een paar kleine gebouwtjes stonden. Na het tumultueus verbod op de bouw van een groter kamphuis door de Gemeente Blaricum in 1928 en verdere bestuurlijke belemmeringen in 1931 was ‘voor de AJC de maat vol’. Een apart opgerichte stichting, met de anonieme naam “Stichting tot oprichting en instandhouding van Rusthuizen voor herstellende zieken” en moeilijk traceerbare financiering door de AJC, kocht 3,5 ha grond in Huizen aan de andere kant van de weg. En verkreeg van Huizen een vergunning om er een tehuis te bouwen voor tijdelijk verblijf van personen, die na herstel van een ziekte nog enige tijd rust en verblijf in de buitenlucht behoefden. Toen de bouw van dit ‘Meenthuis’ was gerealiseerd, werd het bestuur van de stichting door AJC bestuurders overgenomen, de doelstelling verbreed en was het prachtig gelegen fraai uitziend kamphuis voor de AJC een feit, ondanks bestuurlijk Huizer gemopper. De terreinen aan beide kanten van de Woensbergweg werden als één (jeugd) vakantieoord en opleiding centrum beheerd. Het Meenthuis is in 1957 afgebrand en veel later door een kleiner gebouw vervangen. Het kampeerterrein bestaat nog steeds, al is de AJC eind vijftiger jaren opgeheven.
Met name in de AJC-periode is de vestiging door een aanzienlijke meerderheid van de Blaricummer en Huizer bevolking als niet erg welkome organisatie bejegend en zijn er diverse kleine conflictjes geweest. Anderzijds bracht het ook zeer welkom extra werk en middenstandsnering.
Het Meenthuis wordt soms verward met een, aan de andere kant van de Blaricummerstraat/ Huizerweg aan de Dwarslaan in Blaricum in 1933 opgeleverde Jeugdherberg de Zonnehoeve. Ook rietgedekt, fraai-ogend en op de grens van Blaricum met Huizen maar beheerd door de Jeugdherberg Centrale. En ook dit gebouw brandde na de oorlog af.
De oorlogsperiode
Het Meenthuis is vlak vóór de oorlog gevorderd voor huisvesting van gemobiliseerde Nederlandse soldaten. Na mei 1940 zijn er eerst Duitse soldaten in gelegerd en werd het gebruik, na de opheffing van de AJC in augustus 1940, in beheer genomen door de NSB en de Jeugdstorm. Het beheer in die tijd lag niet meer, zoals voor de oorlog, bij een permanent aanwezige beheerder, en het gebruik was gefragmenteerd. Over deze periode is weinig feitelijks bekend, wel diverse van-horen-zeggen opmerkingen dat er van allerlei minder fraaie feestjes en opleidingsweken in het Meenthuis hebben plaats gevonden.
Na juni 1944 trok de NSB en vooral de Jeugdstorm zich terug en was het Meenthuis verlaten. In oktober 1944 werd het als evacué-huisvestingsplaats toegewezen aan het uit Rhenen afkomstige Instituut Heimerstein met 45 geestelijk gehandicapte patiënten. In de hongerwinter worden vele patiënten en verzorgers ernstig ziek, vooral door verzwakking. Uiteindelijk sterven er 15 patiënten in de periode december 1944 tot maart 1945. Tien van deze patiënten werden begraven op de Oude Begraafplaats in Huizen, negen liggen er nog steeds.
Het Instituut was duidelijk ook betrokken bij het verzet. Diverse verwijzingen duiden op tijdelijke huisvesting van onderduikers of andere steun aan (of gedogen van) het verzet. Ook hoorden wij dat onderduikers uit Huizen soms bij een dreiging van een razzia tijdelijk in het Meenthuis werden ondergebracht. Of dit in de periode Heimerstein was of daarvoor weten we niet. De laatste dagboeknotering is 9 mei 1945. Hoe snel daarna het Instituut naar Rhenen is terug gegaan is onduidelijk.
In mei 1945 zijn er in het Meenthuis ook een paar weken Canadese soldaten ondergebracht. Of dat tijdens of vlak na het Instituut Heimerstein is geweest is ons onbekend; vermoedelijk tijdens.
In juni 1945 is de AJC weer her-opgericht en heeft het beheer (en herstel) van het Meenthuis op zich genomen. Over deze periode is veel meer vastgelegd en bekend.
Verzoek om informatie
Ik ben voor de Historische Kring Huizen bezig om meer informatie te verzamelen over het Meenthuis rond de Tweede Wereldoorlog en het is de bedoeling om daar een uitgebreider verhaal over te schrijven. Er is contact geweest met enkele nabestaanden van de overleden patiënten, met (kinderen van) oud AJC-betrokkenen en ook met andere onderzoekers. Daarnaast is het archiefonderzoek in volle gang.
Maar ik heb ook hoop op nog in Blaricum en Huizen aanwezige kennis over deze periode, eigen waarneming, gehoorde verhalen of suggesties bij wie of waar ik moet zijn.
Over bij voorbeeld:
• De mobilisatieperiode; wie leverde service; hoe lang?
• De huisvestingsperiode van Duitse soldaten; hoe lang, hoe georganiseerd?
• De NSB en Jeugdstorm kampen en bijeenkomsten
• Wie had uit Huizen/Blaricum relaties of bemoeienis met het Instituut Heimerstein?
• Welke rol speelde het Meenthuis voor tijdelijke huisvesting van onderduikers? Hoe lang waren er Canadese soldaten gehuisvest en hoe was dat georganiseerd?
• Of wat-dan-ook over het Meenthuis in die periode.
U kunt, ook als u maar een klein beetje weet, contact met mij opnemen via 035 6951017,
Ik hoop op uw medewerking.
Ewoud Doyer