De ratel gaet
De nieuwe vormgeving van de Ratel is enthousiast ontvangen. Onze pagina op Facebook heeft geleid tot diverse reacties, waaronder mogelijke betekenissen van Huizer uitdrukkingen (de Ratel van december 2013).
Dan is het bijzonder verheugend om te kunnen melden dat de plannen van de Dialect Werkgroep om een woordenboek Huizer Dialect uit te geven in een stroomversnelling zijn gekomen door verwerving van de benodigde fondsen. Het plan is om na de zomervakantie van start te gaan. Tijdens de jaarvergadering zal Ineke van Herwerden hierover meer vertellen.
De ledenavond op 18 februari was gewijd aan 19e en 20e eeuwse naald- en kloskant. Twee jonge mannequins en Ria Westland lieten zien hoe de prachtige witte en zwarte kragen, sjaals en andere onderdelen van kleding werden gedragen in de 19e eeuw. Het was met recht: de 'oude tijd herleefde'!
We kijken nu weer uit naar de zomer. Onze excursie aan het eind van de zomervakanie is al een traditie geworden. Dit jaar gaan we op zaterdag 6 september naar Haarlem. Opgeven kan bij Ria Westland-RebeI, tel. 035-5262505; de kosten zijn 35,00 euro per persoon, incl. een stadswandeling, lunch en een boottocht.
Mogen we u nog even wijzen op het IBAN nummer van onze bankrekening (NL50 RABO 0329 9603 69) en vragen of u na wilt gaan of u het lidmaatschap al betaald hebt? Bij voorbaat dank.
Graag tot ziens bij onze activiteiten, namens het Bestuur van de Historische Kring Huizen,
Ingrid Groothoff, voorzitter
Agenda
20 mei 2014 20.00 uur
Jaarvergadering.in de Boerderij, Hellingstraat 9. Na de pauze houdt Roel Huizenga een dialezing over 'De vogels om het water'. 6 september
Excursie naar Haarlem
13 september
Huizer Dag/Open Monumentendag 16 september - 20.00 uur
Ledenavond in de Boerderij.
/
Muzikale Verbeelding, een diapresentatie over
Eindeloos Mongolië door Sjaak Verboon.
19 september
Taeje Bôkkes Race
20 september
Huizer Botterdag
18 november
Ledenavond in de Boerderij. Leven en werk van bouwmeester P.J.H. Cuijpers, een dia lezing door Dick Keijzer.
Van de redactie
We beginnen met een bericht over een nieuw archief voor de twee Huizer begraafplaatsen, dan een vraag over de scheepsbouwer J. Tromp die in Huizen een werf zou hebben gehad. Na enkele aanvullingen op de betekenis van openstaande Huizer gezegdes in de Ratel van december 2013 vertelt Klaas Schipper in dialect over zijn zoektocht naar kleine winkeltjes in Huizen. Wat de viering van 100 jaar Koninkrijk der Nederlanden in Huizen in 1913 betreft, maakte Frans Bianchi ons attent op informatie op internet over de Alberts Fréres, de eigenaars van de reizende bioscoop die de feestelijkheden afsloot (zie de Ratel van februari 2014). We hebben er een samenvatting van gemaakt. Klaas Westland zocht de geschiedenis van de vierde Huizer botter (de HZ 92) uit, een spannende speurtocht! Naast informatie voor toeristen bevat de Huizer VVV gids van 1923 een hoofdstuk over Huizen als industrieplaats - de Gemeente Huizen was zeer actief in die jaren met het onder de aandacht brengen van alle voordelen van vestiging in het dorp, zowel voor particulieren als voor bedrijven.
Veel leesplezier gewenst,
Wendy van Noppen
Begraven in Huizen
Sinds kort staan er in het archief van de Historische Kring Huizen, twee mappen met informatie over de begraafplaatsen van Huizen. In deze mappen vind je informatie over onder andere Huizers, die in Huizen zijn begraven. Zoals bekende dominees, burgemeesters, leraren en markante personen. Ook diverse oorlogsslachtoffers, waarvan de namen op het verzetsmonument staan, liggen begraven in Huizen. Verder hebben we lijsten van geruimde graven.
Verder zijn we bezig om de graven in de Oude Kerk in kaart te brengen. Dit vergt veel tijd, maar is wel interessant. Mocht u enige informatie over één van de drie begraafplaatsen in uw bezit hebben en u wilt dit met ons delen, dan kunt u contact met ons opnemen.
Gerelateerd aan dit onderwerp: we verzamelen ook nog steeds rouwkaarten van Huizer personen. De oudste rouwkaart die we nu hebben is van 1887.
Sandra Scholtz-Bunschoten
Werkgroep Genealogie
Oproep over een Werf J. Tromp in Huizen
Begin dit jaar werd de volgende vraag ontvangen van de heer G. Fongers uit Arnemuiden in Zeeland (
We zijn op zoek naar informatie over J. Tromp, Jachtbouwer te Huizen (NH). Dit naar aanleiding van de vraag door een lid van Freundeskreis Klassike Yachten in Duitsland, vergelijkbaar met de VKSJ in Nederland, in verband met de wens om zijn jachtje te restaureren. Zoals gebruikelijk is ook de verre geschiedenis van een dergelijk object van interesse.
Klaas Westland heeft hem in eerste instantie het volgende geantwoord:
Voor zover ons bekend, heeft er nimmer een welf J. Tromp in Huizen bestaan. De enige werf in die tijd was de werf van J. Kok. Een mogelijkheid is dat er in die tijd een getalenteerde amateur scheepstimmerman was die voor zichzelf een jacht heeft gebouwd. Persoonlijk houd ik het op een zelfbouwproject.
Misschien weet een van onze lezers hier meer van? De afmetingen van het jacht zijn: L = 9,10 m, B = 2,40 m, Diepgang 1,35 (misschien dat dit circa is en gemeten op de waterlijnmarkering). De romp is van Honduras mahonie, het dek van teak. De mast staat op het kajuit dak, ca. 60 cm achter de voorkant van het kajuit dak.
Van de dialectwerkgroep
Eerst nog twee reacties op de Huizer gezegdes. De pagina uit de laatste "Ratel" over de Huizer spreekwoorden is op Facebook gezet met de vraag om de betekenis. Tot nog toe zijn er twee reacties ontvangen.
Volgens Janine van der Hulst-Veerman lijkt nr. 14 'As je aier wullen rapen, mét je de kippen eerst leren kakelen' op het spreekwoord: Niet de huid verkopen voordat de beer geschoten is en zou nr. 17 'Uit je môngd is uit je macht!' Spreken is zilver, zwijgen is goud kunnen zijn. Van Bert Lustig zou nr. 2 'Een arme zeukt list wat de rijke nijt wist' kunnen betekenen: Als je geen geld had, moest je als arme iets bedenken wat wel of ook geld opleverde. Nr. 17 'Uit je rnôngd is uit je macht' is volgens hem: Geen geheim verraden. Nr. 23 'Gien goud zônger schuim' is vervolgens: 't is allemaal goud wat er blinkt, dus goed poetsen. Nr. 24 'Verangtwoorde schuld is gien schuld' zou betekenen bijvoorbeeld een huis als onderpand geven. Hartelijk dank voor de reacties!
Over de plannen om een Woordenboek Huizer Dialect te maken, kan ik positieve dingen vermelden. We hadden zelfs teveel sponsors (die we heel goed kunnen gaan gebruiken voor een volgend plan), en uiteindelijk zijn degenen die het Woordenboek gaan financieren: de Kringloopwinkel Huizen en de gemeente Huizen. We zijn natuurlijk allang bezig, maar officieel starten we met de lexicograaf en een groep dialectsprekers per 1 september. De accountancy en contracten worden geregeld door de voorzitter van het Huizer Museum, Kees Teeuwissen van Lentink accountants. Er is veel medewerking van mensen binnen en buiten de Historische Kring die willen helpen. Dat zijn enerzijds de dialectsprekers, anderzijds mensen die helpen tikken, met de cd of foto's gaan helpen, organisatorische zaken, vervoer, onderdak voor de bijeenkomsten, enzovoorts. De planning is krap, want het is natuurlijk erg veel werk, maar we willen het in oktober volgend jaar in de verkoop hebben. lk had niet durven hopen dat het allemaal zo voorspoedig zou verlopen. lk kan niet anders zeggen dan dat er zegen rust op dit project.
Hieronder volgt een stukje van Klaas Schipper die inmiddels toegetreden is tot de Dialect Werkgroep.
Ineke van Hetwerden
De winkeltjies van 't ouwe darp
De winkeltjes van de Huizer neringdoeënden
Dat wazzen minsen dee meestel bij d'rlui winkeltjies wooënden Ze wazzen de héële week harde an 't werk
En sondas gongen ze meestal naer de kerk.
De minsen dee oëk ventten, kwammen 's aauwus meu vrom Mar dan had je oëk nog minsen, dee kwammen 's aauwus acherôm
Ze wazzen wat vergeten, 't was altooës wat
En betalen, dat deeën ze (3p de lat
Mar had de papklok ësleugen, dan was 't werk ëdaen
Ze kreupen dan de bestie in en kônnen rustig slaepen gaen.
De are marrëgen was 't weer vroog dag
Een aigen winkeltjen, ja, dat was een hard gelag.
Ôp een zekere dag ree ik deur de Julianastraet en zag too de hekken Ôm de winkel van Molletje staen. lk docht too bij m'n aigen, daer mét ik nog effe gauw een kiekie van maken vurdat 't ësloëpt is. Too ik dat ëdaen had ree ik veder en kwam langust v.d. Roest, de slager en langust van Egmond, de bakker. Allebai oëk al weg. En too kreeg ik 't idee Ôm van al dee winkeltjies dee d'r vroger wazzen kiekies te maken, zoëas 't r nou uit ziet en as ik ouwe kiekies te pakken kan krijgen, zoëas 't 'r vroger uit zag. Tussen dee kiekies in wul ik dan een vurhaaltjen schrijven, over hoo 't d'r vroger an too gong in zoë'n winkeltjen. En 't vurhaaltjen natuurlijk in 't Huizers, want as Ambassadeur van 't Huizers val ik m'n aigen wel verplicht daer wat mie te dooën.
As eerste wul ik dee winkeltjies behangdelen dee in de pallementasie vurkwammen. 't Bloeëd kruipt per slot van rekering waar 't nijt gaen kan, nij. Nou hem ik altoës ëdocht dat de minsen vroger een winkeltjen kregen as ze weduwe wurden, mar 't is nooit bij m'n Ôpëkômmen dat 't oëk meugelijk was dat ze 't gewooën overnammen van d'r lui ouwers, bijvurbéëld.
En 't eerste 't beste winkeltjen, dee van m'n meutje Geertje, was zoë'n winkeltjen.
En zoë wul ik beginnen mét een serie vurhaaltjies over de vurdwenen middenstangd in 't darp. D'r binnen d'r héël wat ëweest en 't is best een héëIe uitzeukerij. Mar wel leuk.'t Is aigenlijk oëk een stukkie geschiedenis, dus 't mét zoë waarhaidsgetrouw meugelijk Ôpëtekerd wurren. Nou is 't uitzeuken van femieljes en jaartallen nijt zoë mijn ding. Dus is de vraag , is t'r iemand dee dat wel neutig vijndt en zoë of en too wat wul uitzeuken. lk hoor 't graeg.
Klaas van IJs van Jaap en Janne van IJzuk.
Klaas Schipper, Grenspad 58 1271 XR Huizen
035-5260066 / 06-51550097,
Viering 100 jaar Koninkrijk der Nederlanden in Huizen in 1914
(vervolg)
Bioscoop-voorstelling op 26 augustus 1914
Het programmaboekje van de feestelijkheden (zie de Ratel van februari 2014) besluit met de volgende tekst:
's Avonds half 8 f. Apotheose aan Hare Majesteit de Koningin. 2. Ladder-, Toestel- en Staafoefeningen.
a. Brugstand. b. Ladderstand. c. Paardstand. d. Staafstand. e. Ladderstand. Alles op het feestterrein verlicht door bengaalsch vuur en ander vuurwek.
Half 9 uur.
Bioscoop-voorstelling te geven door de H.H. Albert Frères.
In antwoord op de vraag om meer informatie maakte Frans Bianchi ons attent op onderstaande websites met vee/ gegevens over de gebroeders Mu//ens die schuil gingen achter de naam HH. Alberts Frères. Onderstaand vindt u een samenvatting én een foto van hoe de bioscooptent er uit gezien za/ hebben. We weten nog niet waar hij gestaan heeft, maar het meest waarschijnlijk zal het feestterrein bij de haven zijn geweest. Hartelijk dank voor deze leuke aanvulling Op de diverse websites staan vele links om op door te klikken. Het blijft boeiend dat de gemeente Huizen in 1914 op zo'n grootste wijze feest heeft gevierd. Red.
Op de website van Eye, het Nederlands Film Instituut, is uitgebreide informatie te vinden over de (reis)bioscoop van) de Alberts Frères: www.filminnederland.nl. Let op de afwijkende schrijfwijze en dus duidelijk de enige goede 'Alberts Frères Sprekende Bioscope' (zie foto). Hieronder volgt een samenvatting.
Albert Mullens werd geboren in 1879 en overleed in 1941, Willy Mullens werd geboren in 1880 en overleed in 1952. Voordat hij begon films te maken werkte Willy Mullens op de kermis in Den Haag als menselijke kanonskogel. Hij werd ontslagen in 1897 toen zijn act mislukte omdat een kangoeroe hem knock-out had geslagen. Zijn moeder nam hem en zijn broer Albert mee naar Parijs, waar ze de films van de Gebroeders Lumière zagen in de Salon Indien van het Grand Café aan de Boulevard des Capucines. Met financiële hulp van hun moeder kochten de jonge ondernemende broers een aantal van de films en begonnen deze vanaf 1899 te vertonen in een reisbioscoop in zalen maar vooral ook op kermissen. Voor hun bedrijf kozen ze de Franse naam "Alberts Frères," omdat de filmmarkt in die tijd door Fransen gedomineerd werd.
De wegen van Albert en Willy Mullens als vertoner-producent onder de naam Alberts Frères scheidden zich in 1911. Albert werd directeur van de Amsterdamse schouwburg Grand Théâtre en hield zich nog slechts incidenteel bezig met film onder de naam Alberts Frères Amsterdam (opgericht in 1912); ter onderscheiding van de oude naam Alberts Frère waaronder Willy actief bleef.
Albert Mullens produceerde voor Alberts Frères Amsterdam twee korte speelfilms: De misdaad in het Vondelpark 'en 'Het vogeltje'. Tijdens de Eerste Wereldoorlog was hij actief als filmverhuurder onder de naam 'Nederlandsche Film Fabriek'. Het is onduidelijk of dit een andere naam is voor Alberts Frères Amsterdam - wat het meest aannemelijk lijkt - of voor een nieuwe maatschappij.
Willy Mullens was als filmproducent en -regisseur een pionier van de Nederlandse cinema. Hij produceerde al gauw documentaires die zelfs koninklijke premières hadden. Zijn tweede bedrijf, Haghefilm, domineerde de Nederlandse markt voor films tussen de twee wereldoorlogen.
Een voorbeeld van hoe de Alberts Frères te werk gingen komt uit het Utrechts Archief
Het Utrechts Dagblad schreef in 1904: 'De Albert Frères veroveren Utrecht' (een typefoutje in de kop; Albert i.p.v. Alberts). In februari 1904 had namelijk de filmexploitant W. Lohoff filmvertoningen gehouden in het Gebouw voor Kunsten en Wetenschappen die zeer positief ontvangen waren: 'Het hinderlijke flikkeren en beven is hier tot een minimum teruggebracht, de voorstellingen zijn rijk en wonderbaar te noemen en de verschillende platen duren soms meer dan een half uu11 Het succes van Lohoff werd echter ver overtroffen door het succes dat de volgende vertoners ten deel viel. Dat waren de Alberts Frères die met hun bioscoop, 'met den imposant-Romeinschen gevel' aanwezig waren op de kermis. In hun 'grootste exploitatie op bioscopisch gebied in het Koninkrijk der Nederlanden' vertoonden zij films uit een enorme voorraad, zodat ze steeds wisselende voorstellingen konden geven. Voor de muzikale begeleiding zorgde 'een uitstekend Piano Concert onder leiding van den Nederlandschen gediplomeerden Musicus den heer Antoon Hartman'.
Grote aandacht ging bij deze voorstellingen uit naar de eigen filmopnamen die de gebroeders Mullens in Utrecht hadden gemaakt. Op de zaterdag voor het begin van de kermis hadden ze opnamen gemaakt van de Grand Bazar Français in de Lange Viestraat. Zo konden ze op de kermis beelden laten zien van 'Overdruk verkeer van Heeren Bezoekers en Koopsters. Het beladen van Bestelde waren in de Auto der Bazar, Zenuwachtige Bedienden, etc, etc, etc'. Op zondagmorgen 17 juli maakten de Alberts Frères ook nog opnamen van het uitgaan van de Augustinuskerk aan de Oudegracht. Deze Utrechtse opnamen trokken samen met de gekleurde opnamen, de sprookjes, de fantastische avonturen, de humoristische scènes en 'niet 't minst de verbinding van grammofoon met bioscoop' zoveel publiek 'dat men het publiek vriendelijk moest verzoeken geregeld en ordelijk binnen te gaan'.
Toen tijdens de kermis, op vrijdag 22 juli, koningin Emma, de koningin-moeder, naar Utrecht kwam om daar o.a. het Gemeente-Museum en de Rijksmunt te bezoeken, grepen de Alberts Frères onmiddellijk hun kans om er een filmopname van te maken. Het *Utrechtsch Nieuwsblad* schreef, toen de opnamen waren vertoond: 'Prachtig zijn ook deze opnamen geslaagd. Toen H.M., na het instappen in Haar rijtuig, het photografisch toestel bemerkte, had Zij de groote welwillendheid eenige oogenblikken te poseeren, zoodat er een werkelijk eenig mooi portret van H.M. gemaakt kon worden.'
In de *Nieuwe Groninger Courant* van 17 april 1905 onthulde Albert Mullens hoe dit mooie portret tot stand was gekomen: 'In Utrecht was ik verleden jaar op de kermis. Op een middag om half vijf vernam ik, dat H.M. de Koningin-Moeder om vijf uur op de Munt zou komen. Om vijf uur stond ik met mijn toestel voor de Munt en maakte op een blanke film de opname: H.M. de Koningin-Moeder verlaat de Munt. lk ben toen met mijn film in een donkere kamer gegaan en heb ze gespannen op een houten raam, dat zoo ingericht is, dat er vier lagen op elkaar zijn, zonder dat de lagen elkaar raken. In een bad van 60 L. metholhydrogenium heb ik het ontwikkeld, daarna afgespoeld, gefixeerd en toen heb ik het - maar hoe dat is, is mijn geheim, dat zeg ik u niet - gedroogd in den tijd van een kwartier. Mijn negatief had ik dus klaar. Ook mijn positief had ik gauw gereed, door het negatief aan een blanco film te laten voorbij trekken onder belichting en op dezelfde wijze te ontwikkelen als mijn negatief. En 's avonds om zeven uur gaf ik een voorstelling en vertoonde met buitengewoon veel succes: H.M. de Koningin-Moeder verlaat om vijf uur de Munt. H.M. stond in het rijtuig en keek de zaal in (dus naar het toestel) en verschillende personen, die dicht bij het rijtuig hadden gestaan, zeiden tegen me: Alberts, dat is een leugen. De Koningin-Moeder heeft je niet zoolang aangestaard! En het was zoo. Weet u hoe ik dat doe? lk laat eenvoudig de film stilstaan onder haar loop - hoe, dat is mijn geheim alweer - en laat daardoor een interessant gedeelte langer duren dan het in werkelijkheid heeft geduurd.' De beelden van de koningin-moeder waren nog een extra aanbeveling voor een bezoek aan de imposante tent van de Alberts Frères, zodat het er erg druk was: 'Meer volk dan er bij voorstelling op voorstelling in de ruime tent van gebroeders Albert rib al gaat, kan er met geen mogelijkheid in', meldde de Utrechtsche Courant. De gebroeders besloten daarom in de week na de kermis nog vier dagen lang voorstellingen te geven in de grote zaal van Park Tivoli. Ook deze voorstellingen waren een groot succes. 'En als 't kan, is nu, in die stille, ruime omgeving, het succes nòg grooter! Van half negen tot bijna elf uur toe hebben de heeren Alberts ons gisterenavond bezig gehouden, slechts met kleine pauseeringen tusschen de verschillende afdeelingen.'
Toerisme en Huizen in de vorige eeuw - vervolg
In de geïllustreerde GIDS voor de Gemeente HUIZEN en Omstreken van f923 worden een wandeling door het dorp en twee wandelingen naar bosch en heide en naar zee en strand beschreven en fiets- en autotochten. Naast deze wervende toeristsche verhalen wordt ook aandacht besteed aan wat Huizen kon bieden aan bedrijven. Dit hoofdstuk treft u hieronder. Red.
Huizen als industrieplaats
Voop deGemeente
HUIZEN
en Omstreken Huizen, de eenige Gooische Gemeente met een zeehaven, was tot heden (1923 Red.) een eenvoudig visschersdorp, en de haven een gewone visschershaven. De algemeene malaise deed in Huizen ook geducht haar invloed gelden en niet het minst werd de vissscherij met annex-bedrijven, als rookerijen, mandenmakerijen enz. getroffen; de gevolgen bleven dan ook niet uit: de visschersvloot, voorheen bestaande uit meer dan 200 botters, is reeds tot op minder dan een derde geslonken, terwijl de gebouwen der rookerijen en mandenmakerijen reeds lang ongebruikt staan en wellicht nimmermeer tot haar vroegere glorie zullen geraken. Immers de vloot verdwijnt, de visschers gaan over in andere bedrijven — alleen de ouderen blijven over — en dus zal binnen niet zeer langen tijd Huizen geen visschersplaats meer zijn.
Het is geen wonder, dat ondernemende industrieelen uit andere plaatsen hun oog laten vallen op de te Huizen in zoo'n grooten getale leegstaande gebouwen, die, groote ruimte-afmetingen hebbende, voor schier elke industrie geschikt of om te bouwen zijn; een belangrijke papierindustrie is reeds in een vroegere rookerij gevestigd. Naast het berschikbaar zijn van flinke gebouwen, vindt de zich hier vestigende industrie overvloed van arbeidskrachten; het reeds groote getal arbeiders is in de laatste jaren nog sterk vermeerderd door de in andere beroepen overgaande visschers; vooral de groep ongeschoolden en bouwvakarbeiders is zeer groot.
Bakkerij HoKruijmer B ov.
Specialiteit in Huizer speculaas en ontbijtkoek
Hellingstraat 14 Huizen
Tel. 035-5253368
KWEKERIJ S P I LT
GROENTE- EN KRUIDEN PLANTEN RUIM ASSORTIMENT TUINPLANTEN T{uy eker, WWW.KWEKERIJSPILT.NL
Huizerstraatweg 2, 1411 GN Naarden, 035-6949288 Hagedoorn-makelaars nét een stapie verder, lopen ze nét wat harder. Als dat nét is wat u nodig heeft bel dan 035-526 69 10
Hagedoorn
m a k e l a a r s
Eemlandweg 2 | 1 271 KS Huizen
T 035-5266910 | F 035-52665 89 |
Damesmode
„De Gunst"
Kaaphoornstroom 20, Tel. (035) 526 23 15
Beursweg 16, Tel. (035) 525 38 32
HUIZEN
Donderdag op de markt in Bussum,
Wilhelminaplantsoena
Zaterdag op de markt in Huizen,
Oude Raadhuispleinn De Meenthoeve
Meentweg 52 - 1271 PX Huizen
In een monumentaal boerderijtje geven wij eoo essen in de Franse-, Italiaanse-, TIIalse-, Indiase-, Spaanse- en clfInese Leuken.
Verder verzorgen wij catering van: Borrelhapjes
0 Buffetten
0 Schotels
0 Recepties
Ool? leoleen wij een 3- of 4-gangen menu ij u thuis vana personen.
Voor informatie en bestelling:
Tel.: 035-5265026
E-mail:
Traditie in kwaliteit
VA
Het spreekt wel voor zichzelf, dat de zich ontwikkelende nieuwe toestand niet stilzwijgend wordt afgewacht, doch dat van gemeentewege medegewerkt wordt om aan deze ontwikkeling leiding te geven en deze te bevorderen. Daartoe werd door den Raad de Economische Commissie benoemd, welke zich wel in de eerste plaats met de vestiging en ontwikkeling der industrie bezig zal hebben te houden. Voorts wordt aan de haven, welke haar beteekenis als visschershaven verliest en een industrie-haven gaat worden, groote aandacht geschonken. Reeds wordt door een van gemeentewege daarvoor aangekochte baggermachine de haven op een groote diepte gehouden, zal door het aanbrengen van een vangdam in zee het aanslibben van den havenmond tegengegaan worden en de seinlichten aanmerkelijk worden verbeterd.
Reeds thans is de Huizer zeehaven een der beste havens van het Gooi met naaste omgeving, zooals overzicht rechts weergeeft:
Plaatsen Diepte havenkanaal Breedte en lengte Diepgang Ben.gem.waterstand bruggen of sluizen schip Huizen 1.70 M. geen Hilversum 1.40 M. brug wijdte 3.72 M. 5 % à 6 voet Bussum 1.40 M. brug wijdte 4.90 M. 4 à 4 % voet Eemnes 1.70 M sluis lang 19.70 M. 4 à 4 % voet sluis breed 4.70 M. 4 à 4 % voet Heeft de Gemeente Huizen reeds door middel van de Gooische Stoomtram met normaal spoor over het emplacement te Bussum rechtstreeksche spoorverbinding met het geheele land, toch wordt met kracht gewerkt om de spoorverbinding door te trekken tot de haven, opdat deze voor nagenoeg elke industrie onmisbare verbinding ook ten goede kan komen aan de zich hier vestigende industrieën. Voor deze spoorverbinding zijn reeds verschillende der benoodigde terreinen eigendom van de Gemeente.
Van weel is dat P r éên?
Klaas Westland
Op het eerste gezicht heeft haring niets met kaas te maken, maar schijn bedriegt. In Huizen zijn er raakvlakken, maar daarvoor moeten we terug in de tijd. En in het bijzonder naar de historie van een bôsschuit met het visserijnummer HZ 92.
Bokking
In de negentiende eeuw wordt in Huizen een enorme bedrijvigheid ontwikkeld rond de verwerking en verkoop van vis en haring. De vis, veelal levende bot, wordt door de Huizer visboeren, binnen- of stadskruiers genaamd, langs de deur in geheel Nederland verkocht. Haring wordt weer met duizenden tegelijk gerookt tot laffe, taaie of harde bokking. Achttien grote haringrokerijen en een aantal kleine huisrokerijen verwerken de haringen. langs de haven en in de bebouwde kom. Omdat koeling nog niet op industriële schaal bestaat, is het een groot voordeel dat een hard gerookte bokking maandenlang houdbaar is. Daarnaast is gerookte haring een goedkope bron van eiwit voor de bevolking van Noordwest-Europa. Kunstmest en gewasbescherming bestaan nog niet en de traditionele landbouw heeft grote moeite om de snelgroeiende bevolking in de grote industriesteden te kunnen voeden.
De te verwerken haring is niet alleen afkomstig van de eigen Huizer visserijvloot, maar wordt door grote en snelle botters, koopschuiten genaamd, vanaf de aanvoerhavens van de Zuiderzee aangevoerd. De gehele vangst van de Urker visserijvloot in een groot deel van de negentiende eeuw wordt bijvoorbeeld in Huizen verwerkt. In het haringseizoen dat loopt van het vroege voorjaar naar het begin van de zomer staat het dorp blauw van de rook en wordt dag en nacht gewerkt in de rokerijen. In deze periode is Huizen de belangrijkste visrokerijplaats van Europa. In 1895 wordt bijvoorbeeld 108.000 tal Zuiderzeeharing aangevoerd in Huizen, dat zijn bijna 22 miljoen haringen. Bij gebrek aan aanvoer van Zuiderzeeharing wordt buiten het seizoen ook gekuipte Noordzeeharing aangevoerd uit Belgische, Engelse en Franse havens.
Duitsland
Al deze haring moet natuurlijk, het liefst met winst, verkocht worden. Een deel wordt afgezet in Nederland; maar het merendeel, ongeveer 80%, wordt verkocht naar Duitsland. De verkoop gaat via vertegenwoordigers, zogenaamde Duitse kruiers. Zij reizen met een monster van de haring grote afnemers in Duitsland langs, zoals ziekenhuizen en instellingen. Na het noteren van een order, wordt de bestelling per trein nagezonden. Vooral na de opkomst van het spoorwegennet groeit deze manier van afzet sterk. Behalve gerookte en zoute haring nemen in de loop der tijd de kruiers ook Hollandse kazen mee naar Duitsland. De kaas, van het type Gouda of Edam, wordt door hen gekocht bij kaasfabrieken in Friesland en in Noord-Holland. Na de aankoop worden de kazen opgeslagen in kleine pakhuizen in Huizen om daar verder te rijpen.
Kaas
In haar streven naar een gesloten staatshuishouding (autarkie) kondigt in de tweede helft van de negentiende eeuw het nog jonge keizerrijk Duitsland invoerbelemmeringen af voor de import van Hollandse haring en wordt de opbouw van een eigen Duitse visse-
Jubileum
Vanuit dit succesverhaal en een sterke sociale betrokkenheid van de familie Westland groeit de noodzaak om liefdadigheidsgiften binnen de familie te structuren en wordt door de nazaten een eigen charitatief familiefonds opgericht. Bij het 75-jarig jubileum van de Westland Kaas Groep besluit het Westland Familiefonds een plaatselijke instelling te ondersteunen en biedt zij de stichting Huizer Botters een authentieke Zuidwalbotter aan ter gelegenheid van het jubileumjaar van de Westland Kaas Groep. Het moet van deze stichting wel een botter zijn die in Huizen gevist heeft of gebouwd is, maar een direct verband met de familie Westland is niet noodzakelijk. Niet geheel vreemd aan de schenking is wel het feit dat Henk Westland, een kleinzoon van een van de drie oprichters van de Westland Kaas Groep, voorzitter is van de stichting Huizer Botters. Maar Henk heeft de andere zevenentwintig certificaathouders van het familiebedrijf wel in een aantal pittige gesprekken moeten overtuigen van de noodzaak en de voordelen van deze royale gift.
BU 39
Na dit positieve bericht van het Westland Familiefonds steekt de stichting Huizer Botters in 2011 haar voelhorens uit om te zoeken naar een kwalitatief hoogwaardige Gooise botter. De spoeling is dun en pas in 2012 is er overeenstemming met Aad van Dam over de overname van zijn Zuidwalbotter met het visserijnummer BU 39. Een van de vragen die oprijst, is of er iets bekend is over de historie van deze botter. De vraag wordt voorgelegd aan de werkgroep Visserij van de Historische Kring Huizen.
Allereerst wordt door hen gekeken op internet en dan blijkt al snel dat de botter in 1961 uit de visserij is verkocht voor recreatie onder het nummer HK 45. De gegevens op de website van de vereniging Botterbehoud kloppen niet helemaal, maar met hulp van Robert Oosterhof, een connaisseur van Harderwijker visserijhistorie, wordt al snel het Harderwijker gedeelte van de historie van het schip bekend. Maar nog belangrijker is dat er nu een onweerlegbaar aanknooppunt is voor verder historisch onderzoek. Met hulp van Jan van de Voort van het museum Vlaardingen (v/h Visserijmuseum) wordt een kopie van de registratiekaart van de HK 45 naar Huizen gestuurd. Op de kaart staat officieel vermeldt dat de HK 45 in 1928 onder het nummer HZ 92 is aangekocht van Gijsbert Bout Hzn uit Huizen. De aangekochte BU 39 ziet er dan wel uit als een echte Gooise bésschuit, maar nu wordt dit voor de eerste keer formeel bevestigd. De naam Bout komt echter nogal veel voor in Huizen en het uitzoeken welke Bout het is zonder een geboortedatum te weten wordt nog een heel karwei. Op de gok worden meerdere familielijnen van de familie Bout nagepluisd, maar geen van allen klopt.
HZ 92
De ministeriële registratie van de visserijnummers van de Zuiderzeevloot loopt van 1911 tot aan de afsluiting van de Zuiderzee in 1932. Het bouwjaar van de botter is 1899, er is dus nog een gat te onderzoeken over de periode tussen het bouwjaar 1899 en 1911. In de periode tussen 1886 en 1911 registreren de gemeentes zelf hun visserijnummers. Van het vissersdorp Huizen ligt dit dossier in het Streekarchief in
Naarden. Het bouwjaar 1899 zou een insteek kunnen zijn, maar het streekarchief wordt zonder succes nageplozen. Verder onderzoek richt zich op het boek 'Van Keulen's Almanak voor de Zeevisscherij 1887'. Hierin staan visserijnummers gepubliceerd uit 1886. Ook deze lijst vermeldt geen herleidbare visserijnummers naar Gijsbert Bout Hzn of naar zijn vader Hendrik Bout.
Nu het spoor schijnbaar doodloopt, duikt Jan Veerman (Jan van Lijssien van Jais van Hain van de Bul), een van de twee leden van de werkgroep Visserij, er volop in en gaat in een laatste poging nog eens praten met de kleinkinderen van Gijsbert Bout (Gijbert van Hain van de Bul). Jan heeft namelijk het idee dat de botter van een oudoom van moederskant geweest kan zijn. Met uitzondering van Gijs Bout weet niemand in de familie iets, zelfs het bezit van een botter door opa Bout is de meesten onbekend en wordt categorisch ontkend. Maar dan komt er een tip dat er in het Zuid-Hollandse Berkenwoude nog een kleinzoon leeft, die mogelijk geïnteresseerd is in de familiegeschiedenis. Nadat zijn telefoonnummer is achterhaald, wordt een afspraak gemaakt. Deze Bertus Bout bevestigt het visserijnummer HZ 92 en deelt terloops mee dat Gijsbert de schuit van zijn schoonmoeder heeft overgenomen. Zijn informatie sluit naadloos aan bij wat Gijs Bout al vertelde.
Gijbert Bout (Schipper HZ 92) en zussen.
Met hulp van de werkgroep genealogie van de Historische Kring Huizen wordt door Jan Veerman de stamboom van Gijsbert Bout opgesteld en blijkt dat hij in 1909 getrouwd is met Dirkje van der Poel (Dirkiemeut). Haar vader Jan van der Poel overlijdt in 1905. Na zijn overlijden neemt zoon Pieter het roer van de botter over. Op de lijst van het rapport Redeke uit 1907 komt de naam Pieter van de Poel Jzn voor als schipper van de HZ 92 met als bezigheid haring- en botvisserij op de Zuiderzee.
Vermoedelijk als bruidsgeschenk wordt de HZ 92 in 1909 of in 1910 door zijn schoonmoeder overgedragen aan Gijsbert Bout. Hij vist nog ruim twintig jaar met zijn schuit op de Zuiderzee, maar besluit in 1928 zijn botter te verkopen voor Hfl. 1.300, - aan de Harderwijker visserman Goosen Foppen (Goossen de Gans). Bij de prijs zijn het tuigage en alle netten inbegrepen.
In het archief van de Zuiderzeesteunwet, gearchiveerd in Lelystad in het studiecentrum van het museum Nieuw Land, vinden we meer informatie over Gijbert van Hain van de Bul. Hij blijkt een zeer actieve visserman te zijn, die meerdere visserijtechnieken met gaand en staand want beheerst. De lijst vermeldt onder andere een grote kuil, meerdere bot-, haringen spieringsleepnetten, ansjovisnetten en grote staande haringnetten. In de lijst staan ook nog een paar kleine spieringnetten voor ijsvissen vermeld.
Met de opbrengst van zijn schuit start Gijsbert Hzn Bout op zesenveertigjarige leeftijd een visrokerij ('t Mierennest) aan de Valkenaarstraat 25 in Huizen. Onder leiding van zijn twee zonen Henk en Jan Bout blijft tot 1970 de visrokerij volop in bedrijf en is daarmee een van de laatste rokerijen van Huizen.
Harderwijk
Ondanks de naderende economische crisis van 1930 en de voor de deur staande afsluiting van de Zuiderzee zijn de visser mannen van Harderwijk in 1928 nog niet zo pessimistisch
/
over de toekomst van de visserij op de Zuiderzee en financieren zij nog volop de aanschaf van nieuwe schepen. De grote en uitstekend onderhouden Gooise botters zijn een welkome vervanging van de kleinere pluten en haringschuiten die men daar voorheen gebruikte. En zo verdwijnt de HZ 92 geruisloos uit 't Gooi.
Na een redelijk succesvolle periode onder vier verschillende Harderwijker schippers besluit in 1961 de laatste schipper Adriaan Foppen, bijgenaamd 'Zwarte Janus', dat het tijd wordt om te stoppen met vissen en verkoopt hij zijn botter aan Anton Schueler uit Barneveld. De schuit krijgt dan Spakenburg als thuishaven. Het schip is op dat moment al tweeënzestig jaar oud, maar in goede staat gehouden door de Harderwijkers. De botter wordt nog een paar keer doorverkocht, waarbij de staat van het schip langzaam achteruit loopt. In de periode 1970 tot 1978 is de botter in handen van de Duitser Jôrg Remmert uit Düsseldorf. De botter is op het moment van aankoop in een zeer slechte staat, de botter staat vol water en ligt half gezonken in de Spakenburger haven. Feitelijk is de botter alleen nog geschikt om af te zinken op het scheepskerkhof ten oosten van de haven. Bijna negen jaar lang rijdt Jôrg elk weekeinde, vaak vergezeld door zijn dochter Eva, vanuit Duitsland naar Spakenburg om te timmeren aan de botter. Na acht jaar toegewijd botteren en ongeveer 150.000 kilometers autosnelweg verder, verkoopt hij het schip aan zijn vriend Rob Veldhuizen uit Soest die in 1983 het originele Harderwijker visserijnummer HK 45 vervangt door het fantasienummer BU 20.
Spakenburg
Enkele jaren later komt in 1990 de schuit in de handen van de Spakenburger Jaap van Diermen en wordt het schip weer omgenummerd, deze keer wordt het BU 39. Na het te vroege overlijden van schipper Van Diermen komt het schip volledig in handen van Aad van Dam, die op dat moment al mede-eigenaar is. In de periode 1990 tot 2012 is door Jaap en Aad veel getimmerd aan de schuit en de stichting Huizer Botters krijgt dan ook in 2012 een uitstekend onderhouden vaartuig in handen. De botter wordt na de overdracht dan ook meteen in de Huizer botterverhuur opgenomen onder zijn Spakenburger nummer en pas in 2013 wordt het schip gedoopt door Thijs Westland (vierde generatie Westland) onder zijn nieuwe naam 'De Westland'. Gelijker tijd wordt de schuit voor de vijfde keer in zijn bestaan omgenummerd
/
en krijgt zij na vijfentachtig jaar weer haar oude visserijnummer HZ 92 terug.
Afsluiting
De familie Westland heeft zijn oorsprong in de Zuiderzeevisserij, gaat daarna met succes op de kaas over. En vanuit de kaas wordt door hen weer een visserijschip voor Huizen gefinancierd. Hiermee is de cirkel rond en de titel van het verhaal duidelijk.
Historisch overzicht HZ 92
Gebouwd in 1899 op de scheepswerf 'Gebr. Schaap' te Huizen.
Visserij
HZ 92 1899 - 1905 Jan van der Poel
(26.11 .1842 -
06.05.1905) te Huizen HZ 92 1905 - 1909 Pieter van der Poel
Jzn (07.09.1886 -
23.03.1916) te Huizen. De schuit in eigendom van weduwe Jannetje van der
Poel-Molenaar
(03.09.1842 -
21 .11 .1921) HZ 92 1909 1928 Gijsbert Bout Hz ('Gijbert van Hain van de Bul') te Huizen (01 .10.1882 -
10.11.1955), getrouwd op zaterdag 30 januari 1909 met Dirkje van der Poel (05.08.1883 -
13.09.1954) FIK 45 1928 - 1939 Goosen Foppen
('Goossen de Gans') te
Harderwijk HK 45 1939 - 1948 gebroeders Jan en Harmen de Boer te Harderwijk FIK 45 1948 - 1959 Jan de Boer te Harderwijk HK 45 1959 - 1961 Adriaan Foppen ('Zwarte Janus') te Harderwijk
Recreatie
I-lK45 1961 1964
45 1964 - 1970
HK 45 1970 1978
HK 45 1978 - 1983
BU 20 1983 - 1990
BU 39 1990 - 1995
BU 39 1995 - 2001
BU 39 2001 - 2012
BU 39 2012 - 2013
HZ 92 2013
Informatiebronnen:
Anton Schueler uit
Barneveld
Paul Ruppert uit Soest
Jôrg Remmert uit
Düsseldorf
Rob Veldhuizen uit
Soest
Rob Veldhuizen uit
Soest
Jaap van Diermen uit Spakenburg
Jaap van Diermen uit
Spakenburg en
Aad van Dam uit Hierden
Aad van Dam uit Hierden
stichting Huizer Botters te Huizen
stichting Huizer Botters te Huizen
Redeke, H.C. 'Rapport over onderzoekingen betreffende de visscherij in De Zuiderzee, ingesteld in de jaren 1905 en 1906'. 's Gravenhage 1907
Stads- en Streekarchief te Naarden Studiecentrum Museum Nieuw Land te Lelystad Particulier archief Robert Oosterhof te Ermelo Museum Vlaardingen (v/h Visserijmuseum) te Vlaardingen