H U I Z E R K R I N G B E R I C H T E N Ile jaargang nr. 2, mei 1990 Aan de leden, Hierbij kunnen wij u tot ons genoegen wederom uitnodigen voor een leden— avond. Op dinsdag 8 mei 1990 komt de heer S. Nieuwenhuizen uit Blaricum ons in een avondvullend pro— gramma iets vertellen over BIJEN EN BIJENSCHANSEN IN HET GOOI De lezing zal uitvoerig worden geïllustreerd met dia 's. Plaats: de Boerderij, Hellingstraat 9. Aanvang 20.00 uur. Als gebruikelijk is de toegang gratis voor leden en f1. 2,50 voor niet—leden. Verder delen wij u het volgende mede. Tijdens de jaarvergadering van 29 maart j .1. is toegezegd dat in ons Berichtenblad door het bestuur gerap— porteerd zou worden over de voortgang inzake de samenwerking met de twee andere 'historische' organisaties in Huizen, te weten de Stichting Kleder— drachtcollectie Gerrie Otten en de Stichting Hui zer Museum, aan de ene kant en de gemeente aan de andere kant. Een en ander met name ten aanzien van onderdak voor onze Kring en de voorwaarden daaraan verbonden. Op het moment dat dit blad persklaar gemaakt moest worden is het overleg nog aan de gang. Wij hopen u in het volgende Berichtenblad op de hoogte te brengen van de stand van zaken. Tijdens het programma na de pauze van de jaarvergadering bleef de vraag wat 'calicot' voor stof was onbeantwoord. Volgens het woordenboek is dit een katoenen stof die oorspronkelijk uit Calcutta afkomstig was (vandaar de naam) . Graag tot ziens op 8 mei a.s. Met vriendelijke groet, Het Bestuur 11e jaargang nr. 2, mei 1990 -2- Gemeenteraadsverkiezingen in Huizen zo'n 80 jaar geleden Ook deze weken nog staan de kranten nog vol van de nasleep van de gemeen— teraadsverkiezingen van afgelopen 21 maart. Dat tachtig jaar geleden de gemeenteraadsverkiezingen ook al vergezeld gingen van campagnes en propa— ganda—materiaal moge blijken uit hetgeen ons lid de heer P. Wiersma heeft ontdekt ! Bijgaapd verkiezingspamflet (zie blz. 3 en 4) voor een gemeenteraads— verkiezing in Huizen stamt uit ca. 1909. Dit pamflet heeft ca. 80 jaar achter een dichtgetimmerd trapgat gelegen in de woning Taander sst raat 12 en is bij een recente verbouwing weer gevonden. Op de achterzijde staan de namen van de bouwvakkers die daar toen de woning hebben gebouwd, n.l. Antoon Jongerden, Willem van den Born, C. Vos en J. Brasser. De timmerman Willem van den Born had de gewoonte om bij een door hem verricht karwei zijn naam en de datum waarop het karwei gedaan was achter te laten en heeft toen hiervoor dit pamflet gebruikt en gedateerd 4 september 1910 (blz. 4) . De gemeenteraadsverkiezing zal dus omstreeks deze tijd gehouden zijn. Bij navraag bij de gemeente Huizen bleek, dat alle op de voorzijde (blz. 3) genoemde personen deel hebben uitgemaakt van de raad. Jan Baas K zn. was lid van 05-09-1899 tot 02-12-1914. Dirk Boerhout was lid van 05-09-1905 tot 02-09-1919. en van 20-02-1930 tot 01-09-1941 . Jan Honing Kzn. was lid van 04-01-1888 tot 07-09-1897 . en van 05-09-1899 tot 05-09-1911 . H. Teeuwissen Czn. was lid van 07-09-1909 tot 26-12-1929. De heer H. Teeuwissen Czn. (Hendrik Teeuwissen, Corneliszoon) is de groot— vader van ons lid mevrouw A. Kruijning—Teeuwissen. Graag ondersteunen wij de oproep van de heer Wier sma aan de lezers om, wanneer dergelijke oude papieren worden gevonden, deze niet te vernietigen maar ze bij de Historische Kring in te leveren! Ze kunnen voor anderen, die met historisch of genealogisch onderzoek bezig zijn, waardevolle gegevens bevatten. HISTORISCHE HOLLAND * HOLLANDSE STUDIëN * In de reeks Hollandse studiën verschijnt in j anuari als deel 24 g De boeken van de Grote of Sint Bavokerk door Mw . W . C. M. Wüstefeld, over de geschiedenis van het Middeleeuwse boek in Haarlem. Het boek is bij zonder rijk in kleur geïllustreerd. Leden van de vereniging kunnen het boek bestellen door storting van f30, — (afhalen) of f35, 50 (toezenden) op gironummer 35 93 767 t.n.v. Historische vereniging Holland te Haar Iern 0 0 v. v 0 Bavo t 0 Het boek is ook in de boekhandel verkrij gbaar. 2, KIEZERS NAR Gélijk (Ge 4Weét, is ook als candidaat voor LID van GEMEENTERAAD gesteld de Heer Ho TEEUWISSEN CZ. O een ONPARTIJDIG en ONAFHANKELIJK man, die goed zijn weetje heeft en flink zijn woord kan doen, Hij zou dus een sieraad in onzen Raad zijne Daarom,w- Kiezers, noodigen wij U dringend uit iHEDEN Uw stem voor 4 leden van onzen Gemeenteraad uit te brengell$ op de*leeren Jan Baas Dirk Boerhout Jan% H9ning Kz H. Teeuwissen cz. VELE ONPARTIJDIGE KIEZERS. Typ. Doorn, llnizen. Deinsdag de 11e November 1924. Waarde nicht, Nou stakkerd/ ut komt nijt vuul vur mar vandaag mot ik je toch zoô iets arg schrijven Janne .t Heêl merakel. Oôme Lammert en ik binnen d t r kapot van, eerlijk! Vannacht is 't heêle zeutjen van Jan Spekkie ovvebranqd. Echt waar. En dat fijn ik toch zoô snobbig vur die minsen . Daer hem je nou je heêle leven lang vur loôpen beulen.' En dan krijg je dat'. Nou dee kannen vurloôpig d 'r lui kook wel op, dat zal ik je zeggen. Je weten toch zeker nog wel waar Jan van der Hulst z 'n boerderijtjen had? An de Willemienestraet vlak achter dokter Obbink. Nou, dat heêle spul is in de hens êgaen en 't het zoô êbrangd dat ter gien redden meer an was. Ze hemmen d t r nog wel wàt uit kannen sluupen mar 't is nijt vuur, naer ik hoor! De heêle lucht was zoô roôd as bloed en too Oôme d t r bij kwam was ter niks meer te redden. Nou hem ik net dreffen Naadjen van Jan Spekkie êspreuken en dee zait dat ut êkommen is deur een gat in de kachelpijp. De pijp Ieup over de zolder en da-er zat dat gat, zai ze. Nou nemen ze an dat ter een vonk deur dat gat êvleugen is want op dee plak is de brangd uitte— breuken, zai Naad jen . Zuk krijten as dee maid dee. Ze was heêlegaar uit ter doôn, want too zij bij de brangd kwam was alles al achter de rugge . Naad jen woont teugeswoordig an de Langestraet op de hoek van de Pleveênseweg, za mar zeggen. D 'r man hoorde snaks geklop en too had Naadjen nog êzait ; „bel neênd man, ik hoor niks, gae toch slaepen. Mar effen later wier d'r weer op de vainsters êbongt en hoorde ze 't zelf ôk. 't Bleek naestan te wezen dee kwammen waarschouwen dat ter brangd was en too ze hoorden dat 't ter vaders boerderijtjen was dee in de brangd stung too is ze zoô van d t r pinnetjen ovvevullen. . . van de schrik, vanzelf. Buiten kon ze zoô d 'r ouwelijk huis in de brangd zien staen, za i ze. . . en 't was nèt of ze deur de grond gung. Nou Jannet jen, dat wul ik loôven! Zoô sneu nij Jas een mins zoo van z'n spulletjies of komt. Jaren êlieén zaien de minsen dat Jan spekkoôper was omdat tie dat boerderij ten vur nijt vuul centen het kannen koôpen van Jaap van Zwaantj en . Mar vur een eênvoudig mins is f1. 3500 ,—— een dot centen, zeg nou zelf? En nou is de stakkerd van een man spekkoôper òf Janne .I 't Zal je mar gebeuren. Zelf zit ik ôk elke wijnter in de zeêningen as die rotkachel te harde brangd. Oômë lacht me dan wel uit mar nou het tie weeries kannen zien hoe gevaarlijk 't is. Eên vonk ie en je heêle zeutjen staet in lichtelaaien. 11e -6- Oôme is vast nog hellepen bij de brangd want ik zie dum in gien velden of wegen . Margen bij daglicht mot tie marries effen op de zolder kijken of ter nog wat weg kan, want de minsen hemmen gien start of stiel meer over . Mar daer kommen ze wel overheêne as ter mar gien leven mie êmeud is, za i meutjen Jans vroôger al. . . en dee kon 't weten, want heur zeutjen is ôk ovvebrangd . As Oôme voortzoô nog mot nuijws thuis komt dan schrijf ik dat wel onger an de brief. En nou jouw brief. We schrukken ons I t aapezuur Janne , too je schreven dat van Lookeren in 't ziekenhuis lag. En weet je waarom we schrukken? Nijt om die man Janne, mar.. . 't is zunde da t k 't zeg mar we schrukken om jouw (en om Freek vanzelf) . Want hem je d t r welderies over nae êdocht, as meneer d'r gien meer is wat ter dan mot jullie gaet gebeuren? Freek z'n baas kwijt! Jij je baas kwijt.' 't Woônekie waar je misschien uitmotten! Freek het gien vak ê leerd! Allemol zaken waar je vandaag of marregen mie te maken krijgen en waar Oôme en ik de halve nacht van wakker êleqen hemmen. We hadden 't allebai zoô te kwaad dat we de heêle breuk van van Lookeren vergeten wazzen . (Zeg 't mar nijt teugen dum) . . . en vur ik 't vergeet. . . knapt tie al een biet jen op? Bedenk wel, dat) as 't fout gaet, je de bruiloft wel op je buik kannen schrij ven. Zoô veer binnen Oôme Lammert en ik die nacht êkommen. En meui van 't prakkezeren binnen we teugen vieren ovvezukken. De aâre marregen zai Oôme ; ' t 't 1 ijkt wel of ter een moker in m'n hoôfd zit, zu l k bonken". Too hem ik mar nijt êzaid dat ik 't geveul had of ter iemand an t t zagen was in m 'n hoôfd, want Oôme de man had al genog an z 'n aigen . Ik hem een stil hoopie dat je dat allang bespreuke hemmen (want je binnen echt nijt van gisteren) mar beloôf me dat je t t wel an zallen silijen zoô gauw as 't meugelijk is en 't nijt op z 'n beloôp laeten. 't Ts toch wel angstig evegoôd t. Dat van die verkoôp van je hui zerk Ieren hem ik zeker verkeerd begrepen. Beter zoô dan aarst om, zeg ik altijd mar. Dat je meubetj ies wegkonnen sturen mot de boôt dat wist ik allang en dat hem ik je êschreven mar as jij 't beter weten dan leg ik me daer bij naer. Nee • en, d'r vaart gelukkig gien boôt over de hair net zoô min as je naer de maan kannen vliegen. Mar goôd ôk, want aarst zouwen we dàt ôk noggeries gaen pramberen. Hègat, zukke aâkelige praat doô ik toch vandaag. Dat komt vast deur die brangt{ van vannacht. En dan nog wat. Je motten zelf mar beslissen wanneer je die jurk wullen gaen koôpen (je weten wel, vur 't trouwen) . Je hemmen d 'r op zitten vlassen dat Oôme en ik miegaen die jurk koôpen in Amsterdam. Mar as je d 'ries wisten hoe ik daer teugen op zie, Jannet jen'. Wat mot ik nou toch doôn in een stad as Amsterdam, hî? Kijnd, as ik jul lui kwijtraak dan Vijn je m l n nooit meer vrom, want as ik dat an hoor van parte minsen dee d 'r êweest binnen dan slaet de angst me om 't hart. Echt .' Zoô zai Gij pie van Geerte Jan en Aar te Piet dat de trem, as je nijt op zije springen, zoô over je heêne rijdt. 0e heerokken, ik mot ter nijt an denken, daer.' Dus, as je t t nijt arg vijnden dan blijf ik vur 't zelfde geld thuis , eerlijk waar. Tuur lijk gae ik graeg mie, vanzelf en Oôme Lammert za it dat ik me an zit te stellen, mar hij is een kerel, hij het makkelijk praten. Nachtmerries hem ik d'r van. Woesdaggenacht zat ik (volges Oôme) stail over aainde in bedde te schreêuwen: "0e Lammért, help me , ik kan d 'r nijt meer uit", mot ik êschreeuwd hemmen . Mar ik denk dat Oôme me opzit te stangen want ik weet ter zelf niks van of '. Die aakelige kerel van mijn'. Hij doôt gien liever as plaegen. We hemmen t t ongertussen toch wel goôd samen Janne! Eên lieverd is 't! Mar 't is echt waar, as l t op de groôte stad ankomt dan bin ik een bange schijterd. l t Ts nou eênmol zoô.' f t Ts nèt iedere keer of ik 't hekkie hoor en dan denk ik dat Lammert d i r an komt mar 't is nikse Johan van Oldebarneveld mot êzaid hemmen op 't schavot: "Maak t t kort" . Dee keer zou ik t t ôk kort maken, mar 't is een k Iain biet jen uit de hangd êleupen deur die brangd bij Jan Spekkie . Vur dat ik ter nou een aainde an brai geef ik je nog een pinne op je neus wat Ermelo betreft. Zeuk ut in alle gevallen goôd uit en as t t noôdig is hou je poôt stijf want ter is niks arreger as een onzekere tookomst. Ik neem mar an dat je vandaag of marregen wèl naer darp kommen om de leste dingen deur te praaten. Volges mijn hem ik nou alles oppeschreven wat je mozzen weten 2 Beterschap mot de ouwe man en de complementen an Coba en Freek van Oôme en van mijn. Meutjen Aart jen. Oôme is nèt dreffen thuis êkommen, zoô zwart as roet. Hij zait "alles is kort en kort verbrangd" 't Ja wat mot een mins daer opzeggen: Daer sloôf je je nou je leven lang vur uit .' 't Ts wat .t gedag hoor (Eigen spelling van de auteur.) . 11. Ter gedachtenis aan: WILLEIYI JOHANNES VAN VELZEN Geboren 20 augustus 1886 Districtsbestuurder van de Nederlandse vereniging van Fabriek arbeiders ( sters) e Die in de strijd voor \/rijheid en Recht op 1 2 maart 1945 door de Duitse bezetters werd gefusilleerde Hebben zijn vrienden van het illegale blad tt P araat tt dit monument opgerichte Opschrift van het monument. HUIZEN WAT lijns JE het gevaar af uitgeroepen te worden dat ik roomser ben dan de Paus, wil ik toch wel proberen om eens te vertellen hoe mooi ons dorp zo ' n 30 jaar geleden was 0 Wij woonden op één van de mooiste plekjes van het dorp nel o het \/oor ouwe Huizers het "Rooie Kamp." van Illillem Donkelaar e Ik denk dat we toen nog met ongeveer 1 4C)OO zielen waren, veel meer in elk geval niet . Daar werkten en daar woonden wij met onze twee zonen en denk eraan dat er daar hard werd qewerkt, maar met plezier . Ook de zondagen dat wij niet werkten kon je tellen op de vingers van één hande Onze jongens waren Op school bij mijnheer Flier in de Tromp straatp dus dat was f ietsen naar het dorp elke dag e En als de jongens het pad af f ietsten dan waren er dagen dat de reeën voor hun f iets het pad overstaken; moet je nou eens omkomen . Voor ons huis stond een horizontale conifeer, elk voorjaar lag daar een nest eieren van een ringslang en die kwamen allemaal uit, prachtig die kleine dinqen o Er lagen overal zwerfstenen en als je op een warme dag zo t n steen keerde dan liepen de vuursalamanders onder je handen weg, om over de andere beesten die er rondliepen en vlogen, zoals kasselemaien, libbellen enz . nog maar te zwijgen e Kom er nog maar eens om 0 Onder de brug waar wij over moesten naar huis was elk jaar een paartje visotters die hoorde je 's avonds f luiten, konijnen waren gewone daòelijl<se gasten . Voor de eekhoorns moesten we de ramen sluiten p want als er fruit op tafel stond kwamen ze de eetzaal in om er van te eten . Kriell<ippen liepen bij ons rond het huis en er werd er wel eens een gegrepen door een kiekendief Op mijn f iets g ing ik vaal< naar het dorp over de Drif tweg , die was er al, maar waar nu de K e Doormanlaan is, was toen nog een kerst sparrenkwekeri j van Gerrit Schaap . De Kerkstraat was nog in de ouwe staat, prachtig met de 't ouwe kerk" die stond centraal . had, echt waar mensen, aan twee kanten lindebomen . De hoefsmid werkte nog, die stonden nog wel eens een paard nieuwe hoeven aan te doen in het stalletje buiten o Dan f ietste je de Eemnesserweg uit langs Philippo de Fleentwachter en dan PD de Gooilandweg was de erf scheiding van de Meent en zo ver je kon kijken was het weiland waar de koeien en andere dieren liepen van de Scharende Erfgooiers e Je keek tot aan de horizon, het was prachtig, nu ki jk je tegen een woestijn van stenen aan, jammer Helaas kwam er ook een einde aan de uit de Ridderti jd stammende Erfqooiers-nemeenschap Dan klopte ik aan bij Philippo om te vragen of ik weidechampignons mocht zoeken en dat was altijd goedo Ik ging 001< wel eens vissen op een stuk grond van Arie Rebel waar een z eg o waai was en die snoel< met die champignons waren een delicatesse, dat vergeet je nooit . Uit: De Wijk wijzer, 11e Zo en nu woon ik dan in zo 'n buitenwijk en wandel ik er q veel op aanraden van de Weled. Geleerde Hee r % welke waak. t over ons lichamelijk welzijn e 's-morgens om acht uur ben i buiten, onverschillig welk weer het is e Als je dan zo t n uur loopt gaan je gedachten hun gang o El ke morgen die mij wordt qegeven passeer ik het monumentje waar drie Hui zer jongens door de moffen zinloos werden vermoord en dan bid ik dat zoiets nooit weer zal gebeuren . Zo kom ik langs de dierenweide en ik vond het leuk om in het voorjaar een q ans op een nest eieren te zien. Het. vijvar tje zat vol kikkers en zo zijn er heel wat gezinnetjes gesticht e Ik dacht, dat wordt een jolige boel hier met al die kleine gansjes en Kikkert j es 0 En dan, o mensenp in Rusland q aat een kerncentrale de lucht in o Er kwam een spinazie oogst-verbod, er mocht geen vee in de wei , Weet je Nou de ganze-eieren waren op z ' n Huizers gezegd "schier" en diegene welke jonge kikkers heeft gezien mag zijn v inger opsteken o Intussen qaan we naar 9 .30 uur dan heeft moeder de koffie bruin en ik ga dan weer over tot de orde van de dag. Tot een volgende keer, want ik heb stof genoeg. De Schipper van de t '\/rouwe Jannetje" in de OCIUje haven. 7e jrg . nr06, 1 986. 3"ïd9" EEN GENTCEfYlAl\J 1 S HEENGEGAAN De schipper van vrouwe Jannetje is op 4 mei zijn laatste reis begonnen. Zijn mens-zijn zal nog lang in onze gedachten blijven 0 Velen zullen Hern missen, doch als wij maar iets van zijn geest en spirit overgenomen hebben, dan heeft Mijnheer Prins niet voor niets geleefd. Vaarwel , een vriend. naam en adres bij de redactie bekend. Uit: De Wijk wijzer, ge jrgo 1 988 11e B ij de onthullinq van het monument tt \/oor hen die viel en 't . Voor allen, die in oorlogstijd hun leven lieten, moe van t strijden, soms na een zwaar en bitter lijden wordt thans, uit enl<el dankbaarheid, door t t Huize r volk, als ereschuld een machtig monument onthuld. Een monument voor t t nageslacht die van hun strijd, hun dood niet weten, opdat ook door hen worde herdacht en nimmermeer worde vergeten, hun moed, hun trouw, maar 001< hun lijden voorafgegaan aan ons bevrijden. En, wij gedenl<en in dit uur ook allen, die in vreemde streken, door ontbering of door t t vuur of van heimwee zijn bezwel<en, ver van huis, in d t 'eenzaamheid, niemand wetend van hun strijde Maar, we weten, dat er ujaren die in t t Inach t lijkst levenslot, en bij t t dreigen der gevaren vast vertrouwden op hun God, en die hoop, in t s levens end, is uit hun brieven ons bekend. En, even wordt het in ons stil bij t t zien van t t opgerichte teken, en t t is, als of het zeggen wil: Wie is er, die er nu durft spreken? En al die velen, een voor een, zien wij weer voor ons, als voorheen. Maar — t t volle leven roept ons weer — het is, alsof het ons komt wenken: Zie op de doden niet t 6 zeer, al moogt ge altijd aan hen denken, maar, ziet op God, die ' t leven heeft en t t ons nog uit genade geeft. Wilt 001< gedenken, heel uw leven, de nabestaanden in hun nood, ook, die in zorg hier achterbleven gedenl<en in hun rampspoed groot, want, t t monument staat tot een spot zo gij voorbijgaat aan hun lot ! H enl< Rebel Uit: De Hui zer Courant van 3 mei 1 947e Ile 2, DE GREBBELINIE, een 75 km lang monument Aan de hand van een diaserie getiteld I 'Reservaat of monument" nam de heer Johan Lagerweij op 6 februari 1990 de 110 aanwezigen op de ledenavond van de Historische Kring in de Boerderij mee op een wandeling van Rhenen naar Spakenburg, tot het pontje naar de Eempolder. Hij toonde wat hij en zijn vrouw, wandelend langs de gehele Grebbelinie, waren tegengekomen: ener— zijds vestingwerken en andere militaire constructies, stuwen en sluizen, en anderzijds een grote verscheidenheid aan flora en fauna, met grote kennis van zaken op dia gezet. Het oorlogsmonument dat de Grebbelinie is, functioneert anno 1990 duidelijk ook als natuurmonument. Onderstaande is een weergave van hetgeen de heer Lagerweij op 6 februari vertelde en wordt geïllustreerd met foto's van zijn hand. De Grebbelinie A1 ruim twee eeuwen lang loopt vanaf de voet van de Grebbeberg tot aan de boorden van het IJsselmeer een verdedigingslinie, waar met name in mei 1940 (droeve) historie werd geschreven: de Grebbelinie. Dit stelsel van forten, dijken en waterwerken moest ' 'Holland" beschermen tegen indringers uit het oosten. Echter, het Hollandse (of het Nederlandse) leger heeft toen hij gebruikt moest worden in 1940 geen stand kunnen houden achter deze linie: onder meer de opmars van de luchtvaart maakte hem tot een overkomelijke hindernis. En uiteraard heeft nu de voortschrijdende (mili— taire) technologie de waarde van de Grebbelinie als verdedigingslinie volledig achterhaald. Wat rest zijn de "forten", de sluisjes en de dijken. Oorspronkelijk was de Grebbelinie niet als verdedigingswerk bedoeld. Nadat Gilbert van Schoonenbeek in de 15e eeuw begonnen was met de vervening van de moerassige grond in de Gelderse Vallei, ontstond natuurlijk behoefte aan afvoerwegen voor de turf. Eerst waren dat de afzonderlijke stroompjes vanaf Veenendaal tot aan de Rijn en van Renswoude naar de Zuiderzee. Toen die waterwegen met elkaar in verbinding werden gebracht, bleek plotseling dat het water dat eerst van Veenendaal naar de Rijn stroomde, nu ook richting Zuiderzee ging stromen. Daar de Rijn circa zes meter boven het niveau van de Zuiderzee stroomde, had dit vérstrekkende gevolgen: het Rijnwater overspoelde namelijk regelmatig de Gelderse Vallei. Gelre voelde er echter niets voor om te betalen voor dijk—aanleg tussen de Grebbeberg en Wageningen, dus nam Utrecht ( 't Sticht) zelf maatregelen. De Slaperdijk werd in 1652 aangelegd, zodat het Rijnwater bij overstroming op Gelders gebied zou blijven. Deze Slaperdijk zou later een belangrijk onderdeel gaan vormen van de militaire Grebbelinie, maar werd in eerste instantie dus om waterstaatkundige redenen aangelegd. Militair In de 18e eeuw kreeg Holland oog voor de Grebbelinie als militair object. De Nederlandse oostgrenzen zijn militair gezien vrijwel onverdedigbaar, Omdat voor de bestuurders Holland het hart van Nederland was, concen— treerde de aandacht zich dus op de verdediging van de 'vesting Holland' . Hiervoor had men de beschikking over drie linies: de IJssel —linie, de Grebbelinie en de Hollandse Waterlinie. Tot en met de Tweede Wereldoorlog heeft de Nederlandse defensie zich hierop georiënteerd. Terecht, want vriend (tot en met de Geallieerden in 1945) en vijand kwamen altijd via de Veluwe binnen, gehinderd als men werd door de Maas, de Waal en de Rijn, waar men omheen moest trekken als men van het zuiden kwam. Via een ingenieus inundatiesysteem waanden 't Sticht en Holland zich veilig achter een overstroomde Gelderse Vallei. De liniedijk direct achter het te over— stromen gebied werd bemand door troepen en versterkt met verdedigings— we rken. Dams1uis na de restauratie . Ile 2 , Napoleon Napoleon was de eerste die de militaire waarde van de Grebbelinie uit— testte. En Holland werd aardig te kijk gezet: Napoleon wachtte een paar maanden op vorst, alvorens hij eenvoudig over het ijs in de overstroomde Gelderse Vallei 't Sticht binnentrok. Er werd geen schot gelost en de 199 kanonnen die in de Grebbelinie stonden opgesteld deden enkele jaren later dienst bij Napoleons veldtocht in Rusland! Bijna anderhalve eeuw later (in 1939) werd de danig verwaarloosde Grebbe— linie opgekalefaterd en kon een groot deel van het Nederlandse leger erachter plaatsnemen. Met 19e—eeuwse kanonnen stond men het leger van het Duizendjarige Rijkl op te wachten Boerderijen die in het schootsveld stonden werden afgebroken (overigens werden zij na de oorlog weer her— bouwd, gesierd met de Nederlandse leeuw in een herdenkingssteen) . Aan de voet van de Grebbeberg bleven de kersenboomgaarden echter, op verzoek van de boeren, overeind staan. Via die boomgaarden konden de Duitsers in mei 1940 de Grebbeberg onder dekking naderen. Het verdedigingssysteem dat met zweet was klaargemaakt, werd toen met bloed betaald. Vijf dagen hield Nederland stand aan de Grebbe en dat is de Duitsers toch nog tegengevallen. In april 1945 maakten de Duitsers zich nog op om met alle overgebleven beschikbare middelen de opmars van de Geallieerden naar Holland te stoppen. Gelukkig voorkwam de capitulatie nog meer bloedver— gieten aan de Grebbelinie. Voorbij Na de Tweede Wereldoorlog was het definitief gedaan met de Grebbelinie als militair defensie—object. Er werd weer niet naar omgekeken, zodat de ver — waar lozing al grote vorm had aangenomen toen het toenmalige ministerie van CRM in 1972 de Grebbelinie in haar bezit kreeg. Geleidelijk aan is de restauratie van de oude forten en sluisjes toen ter hand genomen. De heer Lagerweij is daar als aannemer en uitvoerder actief bij betrokken geweest en heeft tijdens de restauraties vele foto's genomen. Het grootste verdedigingsbolwerk na de Grebbeberg was fort Buursteeg in de Klomp. A1 in 1845 doorsneed de spoorlijn van de Klomp naar Utrecht dit machtige bouwwerk. Tegenwoordig is het ene deel onherkenbaar als fort en in gebruik als camping De Batterijen, maar aan de Veense kant van de spoorlijn is de oorspronkelijke opzet van het fort nog goed te zien. In 1980 is de unieke schutsluis onder de grond die de Grift rijk is (Juffer s— wijk) gerestaureerd, zij het dat de loodzware deur waarmee de sluis des— tijds gesloten kon worden vanwege de hoge kosten niet meer is aangebracht. Eén van de mooiste forten ligt in de omgeving van Renswoude, fort Daatse— laar. In 1963 is het deels geruïneerd toen dwars door het fort de riole— ring voor Ederveen werd aangelegd, maar in 1982 is het weer gerestaureerd (onder meer door de heer Lagerweij) . Vele authentieke stenen waren intussen verloren gegaan, maar bij de restauratie is gebruik gemaakt van stenen uit dezelfde periode (omstreeks 1766) , die beschikbaar kwamen toen in Maartensdijk een boerderij uit die tijd werd afgebroken. 11e 2 , Flora en fauna De oude forten en oude dijkjes, vaak nauwelijks te vinden in het land— schap, zijn inmiddels geworden tot ware natuurreservaten. Aan de voet van de Grebbeberg bloeit de bergvlier, in fort Daatselaar gagel en de klokjes— gentiaan, bloemen die in Nederland langzamerhand vrij zeldzaam zijn geworden. Verder worden langs de Grebbelinie buizerds, haviken, maar ook dodaars (kleine futen) aangetroffen. Ook worden er regelmatig hermelijnen en reebokken gesignaleerd. De Grebbelinie heeft een metamorfose ondergaan van verdedigingsmonument tot natuurmonument. Gelukkig hebben de restaura— ties van de laatste jaren er toe bijgedragen dat ook de forten weer in hun oude luister zijn hersteld. Staatsbosbeheer heeft inmiddels een fraaie wandeling uitgezet over het zuidelijk deel van de Grebbelinie. Bronnen : De Woudenbergse Courant van 28 november 1984. Het Dagblad 'De Vallei' van 9 januari 1986. Foto's van de heer J. Lagerweij . De Hollandse kazemat in de Schalm te Renswoude. Ile jaargang nr. mei 1990