Namens het bestuur wens ik u allen een goed 2013 toe. De Historische Kring Huizen is dit jaar op 6 februari traditiegetrouw begonnen met de jaarlijkse bijeenkomst van onze werkgroepen. Tijdens de jaarvergadering hopen wij u meer te vertellen over al het werk dat in de werkgroepen verricht wordt, vooral over het werk dat niet altijd zichtbaar is.
In de vorige Ratel meldden we de uitgave van onze fraaie nieuwe folder, die mogelijk gemaakt werd door de hulp van de Bibliotheek Huizen-Laren-Blaricum voor de vormgeving en drukkerij Bout voor het drukwerk. Als tegenprestatie van het bestuur van de Historische Kring hiervoor was afgesproken dat we bij het huiskamerproject van zorgcentrum de Marke pannenkoeken zouden komen bakken. Op verzoek werd dit gewijzigd in een gezellige middag op woensdag 30 januari, waarop we thee schonken en een korte uitleg gaven van de Huizer klederdracht.
Tijdens de ledenavond op 19 februari gaan we met Sjaak Verboom wat verder weg, en wel naar ’Eindeloos Mongolië’. Graag tot ziens bij onze activiteiten
Met een vriendelijke groet, namens het bestuur,
Ingrid Groothoff, voorzitter
19 februari 2013 Ledenavond in de Boerderij. Diapresentatie met muziek van
Mussorgsky over Eindeloos Mongolië door Sjaak Verboom
7 mei 2013 Jaarvergadering in de Boerderij. Na de pauze wordt de fi lm gepresen- teerd van de renovatie van de Huizer molen in het Openluchtmuseum in Arnhem en van diverse Nederlandse molens. Verkoop bij opbod van een maquette van de Huizer molen.
VAN DE REDACTIE VAN DE REDACTIE
Op blz. 14 van de Ratel van december 2012 zijn de namen bij de foto uit 1934 van het bestuur van de Schoolvereniging Eben-Haezer, onder wie 2e voorzitter J. Groenestein, helaas weggevallen. De foto wordt herhaald met het bijbehorende onderschrift. In reactie op de eerste schaarbrief van de Erfgooiers (bijlage bij deel 2 van het interview dat Lenie Bos had met Piet Spilt), stuurde Harmen Kos drie foto’s, onder meer van de akte met zegel. Gerrit Jongerden bespreekt de relatie van de schrijver Jan de Hartog met Huizen, in het licht van diens boek ‘Herinneringen van een Bramzijgertje’ en de Amerikaanse voorloper daarvan ‘The Lost Sea’. Verder zijn enkele krantenknipsels en foto’s van vlak vóór en net in de Tweede Wereldoorlog opgenomen: Harmoniecorps Prinses Juliana gaf in april 1938 een concert met als eerste nummer een nieuwe mars voor de toen pas geboren Prinses Beatrix, 75 jaar geleden. Uit 1940 stamt de foto van het terrein van de Sijsjesberg met vermelding van grootse plannen. Tenslotte een foto uit ± 1940 van een Huizer familie op het tramstation aan de Naarderstraat. Dan schrijft Aartje Kruijning-Teeuwissen over hoe de Romeinen telden en hoe Nederlandse kinderen 60 jaar geleden leerden tellen met behulp van illustraties van C. Jetses. Deel 8 van het ‘Sociaal Geografi sch Referaat over de Gemeente Huizen’ uit 1943 door Ietske C. Jansen omvat het einde van Hoofdstuk VIII, Verkeer en meer specifi ek de Radio, en het gehele Hoofdstuk IX, Structuur der Bevolking.
Veel leesplezier gewenst,
Wendy van Noppen
Het stukje in de Ratel van december 2012 met de tekst van de Eerste Schaarbrief uit 1404 heb ik met belangstelling gelezen, evenals de verwijzing naar het boek ‘De Erfgooiers en hun Gemeenschappelijk Bezit (tot 1568)’ uit 1933 van Dr. J.H. Sebus. Dit boek heb ik jaren geleden gelezen, het staat ook in de Bibliotheek.
De heer Sebus heeft de tekst van de schaarbrief uit het archief van De Vereniging van Stad en Lande van Gooiland, de Vereniging van Erfgooiers, overgenomen omdat hij gegevens nodig had voor zijn proefschrift en hij heeft een en ander in 1933 (80 jaar geleden!) toen letterlijk moeten overschrijven. Hierdoor zijn er wat fouten in de tekst ontstaan, maar een kniesoor die daar op let. Omdat ik zelf Erfgooier ben en ooit 50 gulden aan het Erfgooiers-archief heb bijgedragen, mag ik natuurlijk in het archief neuzen, wat ik dan ook gedaan heb. Bijgaande foto’s heb ik in het archief gemaakt.
Harmen Kos
Een blik in het Erfgooiersarchief te Naarden. Een fraaie oorkonde. Fragment van de Eerste Schaarbrief van 25 januari 1404.
VAN DE DIALECTWERKGROEP VAN DE DIALECTWERKGROEP
Helaas ontvingen wij recent bericht dat de tweejaarlijkse Dialectendag (Nederland/Vlaanderen) dit jaar niet doorgaat. Jammer, want we keken al uit naar een volgende inspirerende dag.
Ineke van Herwerden
JAN DE H/ JAN DE HARTOG 1914 – 2002HA 1912 I - 2002
'THE ‘THE LOST SEA’ – ‘HERINNERINGEN VAN EEN BRAMZIJGERTJE: LOST SEA' - 'HERINN ERINGEN V, 4N EEN BRAMZIJGERTJE’ '
Met deze twee titels schreef Jan de Hartog een boekje waarvan de geschiedenis zich in Huizen afspeelt, respectievelijk op een Huizer botter. Dat was wel bekend maar het is toch wel aardig om hier nog eens wat aandacht aan te schenken.
Op de voorpagina van de Huizer Courant van 27 december 2012 staat een artikel over de onthulling van het standbeeld van het Huizer Melkmeisje. Links onderaan op dezelfde pagina een stukje met de kop ‘Bramzijgertje’ om een wandeling door Oud Huizen onder de aandacht te brengen. Dit stukje verwijst naar een boekje over deze wandeling (Wandelroute Huizer Melkmeisje), dat in december door de Gemeente Huizen werd uitgegeven. In dat boekje staat op bladzijde 30 een aardig verhaal over Jan de Hartog. Het zal zeker niet de bedoeling zijn geweest om een compleet verhaaltje te schrijven en van negatief commentaar wil ik me zeker onthouden. Wel neem ik de vrijheid om er hierbij wat verder op in te gaan.
Het toeval – of hoe je het ook wilt noemen – wil, dat ik sinds begin december 2012 bezig was met een stuk voor De Ratel over Jan de Hartog en zijn Bramzijgertje, zodat ik nu tevens mooi op de Huizer Courant en het ‘rondwandelboekje’ kan inhaken. Ook pas sinds begin december 2012 weet ik, dat ‘Herinneringen van een Bramzijgertje’ al in 1951 met als titel ‘The Lost Sea’ door Jan de Hartog in het Engels werd geschreven en in Amerika uitgegeven, waar hij de meeste tijd van zijn leven woonde.
‘Herinneringen van een Bramzijgertje’ was het Nederlandse boekenweekgeschenk van 1967 en sinds die tijd in mijn bezit. Bij mijn beste weten is het zo, dat als een schrijver/schrijfster de eer te beurt valt om te worden aangezocht om het boekenweekgeschenk te ‘leveren’, hij of zij daarvan zo ongeveer een jaar vantevoren op de hoogte wordt gesteld en dan aan de slag kan gaan om een boek(je) te schrijven. Die eer was dus in 1967 voor Jan de Hartog en hij zal dat wel in 1966 hebben gehoord. Echter, in plaats van iets te schrijven, vertaalde hij ‘The Lost Sea’ uit 1951 in het Nederlands en klaar was Kees/Jan! Je zou haast kunnen zeggen: plagiaat van eigen werk. Och, een misdaad kan ik het niet noemen maar het lijkt me toch ook niet echt de bedoeling van de toewijzing te zijn geweest. Of ze het in 1967 niet wisten of het bewust verzwegen om er geen schandaaltje van de maken, weet ik niet. In het naschrift van ‘Herinneringen van een Bramzijgertje’ wordt niets geschreven over het feit, dat het een vertaling van een zestien jaar eerder in Amerika geschreven en gepubliceerd werk was.
Een goede vriend bracht me op het idee voor dit verhaal en van hem kreeg ik een exemplaar van ‘The Lost Sea’ te leen en wel van de Britse uitgave van 1957. Zoals we nu dus allemaal weten, is het Bramzijgertje een vrijwel letterlijke vertaling van dit boek. Frappante verschillen zijn, dat er in het Engels vaak ‘Huizen’ en ‘the Huizers’ staat en de botters benoemd worden met het echte HZ-nummer. In de Nederlandse versie wordt ‘Huizen’ ‘Oosterdam’ en HZ wordt OB. ‘Mother Bout’, die weduwvrouw zou zijn, wordt ‘Moeder Bruijntjes’. Nieuw is ook een voorwoord dat niet in de Engelse versie staat.
Er wordt wel gedacht, dat het verhaal autobiografi sch zou zijn. Dat is mijns inziens maar zeer ten dele waar. Op een aantal punten waren de omstandigheden in Huizen zeker niet zoals De Hartog ze omschrijft maar dat is vanzelfsprekend de vrijheid van de schrijver. Wat bij voorbeeld niet waar was, was dat hij bij een weduwe woonde. Inderdaad, hij woonde op Schipperstraat 13 bij een familie Bout. Daar woonde toen ook zeker een vader Bout. Dat moet een man geweest zijn met gezag. Hij kon de wispelturige Jan aardig onder de duim houden. Hoe Jan de Hartog nu juist daar terecht kwam, weet ik niet en ik heb niet geprobeerd dat te achterhalen. Ook schrijft hij: ‘Huizen/Oosterdam had geen weeshuis’. Een weeshuis was hier echter al sinds 1869. Dat het er niet zou zijn, paste kennelijk beter in het verhaal. Dat er op iedere botter op de Zuiderzee een bramzijgertje* zou zijn, en wel een knaapje van 10 à 12 jaar, is ook nauwelijks serieus te nemen. Zo is er nog wel meer te noemen.
De laatste zin van het verhaal, vóór een soort epiloog, is: ‘Dat was het ogenblik waarop ik voor het eerst besefte, dat ik een geboren Leugenaar was’. Korter in het Engels: ‘I was a born Liar’! Dat bewijst al, dat het hele verhaal voor een groot deel fantasie is en mogelijk wilde hij zich met deze slotzin al een beetje verontschuldigen.
Nog even naar de persoon Jan de Hartog. Dat hij in Huizen heeft gewoond, is zeker. Zijn vader, Nederlands Hervormd theoloog (1869 – 1938) en onder andere als hoogleraar werkzaam geweest in Utrecht en Amsterdam, zou geen tijd hebben gehad om voor hem te zorgen. Zijn moeder zou ziek zijn geweest zodat Jan zo ongeveer1925 een periode (of periodes?) in Huizen woonde. Van zijn vader is het volgende verhaal bekend. Een adellijk paar wenste een kerkelijke inzegening van hun huwelijk en hiervoor werd professor De Hartog aangezocht. Wat het geloof betreft: ze hadden er niet zo veel mee en het ging meer om de vorm. De Hartog werd dan ook verzocht de preek kort te houden. Toen het bij de bevestiging zo ver was, sprak De Hartog zo ongeveer deze woorden: “We gaan nu over tot de predicatie en op verzoek van het bruidspaar zal ik het kort maken en ik hoop dat God het langer met u maakt. Amen!’ Een bepaalde spitsvondigheid kon hem niet worden ontzegd en Jan heeft daar heel wat van meegekregen.
Het is geenszins de bedoeling Jan de Hartog in een kwaad daglicht te stellen. Het is ook niet de bedoeling – en voor mij onmogelijk – een compleet en voor 100% juist verhaal over hem te schrijven. Anderen zullen dat wel hebben gedaan maar bij ons gaat het vooral om het verband met Huizen. Merkwaardig blijft dat ik, net als vele anderen, nooit heb geweten en er pas kort geleden op werd gewezen, dat het Bramzijgertje al in 1951 werd geschreven. Toch moet dit al heel lang bekend zijn geweest en mogelijk ook al in 1967. Maar ook nu pas lees ik in mijn eigen Winkler Prins van 1969, waar het hele oeuvre van Jan de Hartog tot dan toe wordt vermeld, o.a.: ‘The Lost Sea’ (1951); Ned. vert.
‘Herinneringen van een Bramzijgertje’ (1967)!.
Gerrit Jongerden
Met dank aan: Wim van Amstel, Klaas Westland en Elbert Jongerden
* In mijn woordenboek (de zgn. Dikke Van Dale) staat bramzijgertje omschreven als: (1) (visserstaal) de benaming van dampen die nu en dan uit zee opstijgen en (2) (alleen bij Jan de Hartog) jongen die als geronselde werkkracht meevaart op een botter.
EEN CONCERT DOOR HET CHRISTELIJK HARMONIECORPS PRINSES JULIANA' EEN CONCERT DOOR HET CHRISTELIJK HARMONIECORPS PRINSES JULIANA
Uit een krantenknipsel van april 1938 (collectie Gerrit Jongerden) komt het programma van een concert te geven door het Chr. Harmoniecorps Prinses Juliana. Erboven staat de volgende toelichting afgedrukt.
(Deze uitvoering zal een tegenprestatie van het gemeentebestuur zijn tegenover de militaire autoriteiten van het garnizoen-Huizen en vindt bij gunstig weer plaats.)
Het stuk is met ronde hoeken uit de krant geknipt, waardoor de datum waarop de uitvoering plaatsvindt net is weggevallen; de tijd is 8 uur. Naar alle waarschijnlijkheid is de krant gebruikt in een mouw van een Huizer jak om die stevigheid te geven.
In 1938 werd in Huizen tijdelijk een legeronderdeel gestationeerd onder commando van majoor Laging Tobias. We zien hier onder anderen burgemeester Egberts, majoor Tobias, wethouder D. Boerhout en gemeentesecretaris J. Groenestein.
Bovenstaande foto en bijbehorende tekst geven antwoord op de vraag waar de uitvoering was, namelijk in de muziektent op het Oude Raadhuisplein - op de achtergrond is in de muziektent het vaandel van ‘Prinses Juliana’ te zien. Opmerkelijk is het eerste nummer dat gespeeld werd, namelijk de Prinses Beatrix-marsch. Zij was op 31 januari 1938 geboren en in april wordt deze mars al uitgevoerd! Verder roept de toelichting de vraag op waarvoor het concert een tegenprestatie was.
Misschien weet een van onze lezers daar het antwoord op?
Red.
Opening: Psalm 65.
1. “Prinses Beatrix-marsch”, P.K. Warburg.
2. Ouverture “Die Fledermaus”, Strauss.
3. “La Housarde”, wals, van L. Ganne.
4. Drie deelen uit “Rosamunde”, van Schubert.
5. “Alte Kameraden”, marsch van C. Telke.
Pauze.
6. Florentiner marsch van Fucik.
7. “Zigeunerliebe”, wals, van Fr. Léhar.
8. Fantasie uit “Cavalleria Rusticana”, van Pietro Mascagni.
9. Fantasie uit “Die Regimentstochter”, van Donizetti.
10. “Leve Prinses Juliana”, marsch van Rudolf Karsemeijer.
11. Wilhelmus.
Slotkoraal: Gezang 274.
Foto’s uit Oud Huizen in beeld - De Huizer Courant
Bakkerij H. Kruijmer B.V.
Specialiteit in Huizer speculaas en ontbijtkoek
Hellingstraat 14 • Huizen Tel. 035-5253368
GROENTE- EN KRUIDEN PLANTEN
RUIM ASSORTIMENT TUINPLANTEN
[71 we&er
WWW.KWEKERIJSPILT.NL
Huizerstraatweg 2, 1411 GN Naarden, 035-6949288
ALS U GEEN • ALS U GEEN TIJD Ti V:TIJD TE VERLIEZEN HEEFT...414EIN HEEFT...
Als het om uw woning gaat gaan ze bij Hagedoorn-makelaars nét een stapje verder, lopen ze nét wat harder. Als dat nét is wat u nodig heeft bel dan 035-526 69 10
(i- agmakelaars edoorl
Eemlandweg 2 | 1271 KS Huizen
T 035-5266910 | F 035-5266589 |
www.hagedoorn-makelaars.nl NVM
Damesmode „De Gunst”
ai. Een vertrouwd adres
\\ \ in een nieuw jasje.
Een kijkje is zeer de moeite waard.
Damesmode „De Gunst”
Lindenlaan 7, 1271 AV Huizen, 035 - 5253747
5511_12MIA 2 i21:.^
Frank Walder - Setter Lady - Freya - Sommermann -
Toni - Sylbo - Zerres - Gelco - Freetex - Lebeck
Vllgaomjrarm. wam
11[(1111/4 1311 I 4rt li ti awl 11 I e
GillOOC h. sl/wrailfi. fl:ft
Kaaphoornstroom 20, Tel. (035) 526 23 15
Beursweg 16, Tel. (035) 525 38 32
HUIZEN
Donderdag op de markt in Bussum, Wilhelminaplantsoen.
Zaterdag op de markt in Huizen, Oude Raadhuisplein. De Meenthoeve
Meentweg 52 - 1271 PX Huizen
In een monumentaal boerderijtje geven wij kooklessen in de Franse-, Italiaanse-, Thaise-, Indiase-, Spaanse- en Chinese keuken.
Verder verzorgen wij catering van:
• Borrelhapjes
• Buffetten
• Schotels
• Recepties
Ook koken wij een 3- of 4-gangen menu bij u thuis vanaf 6 personen.
Voor informatie en bestelling:
Tel.: 035-5265026
E-mail:
IJzersterk in gereedschap, techniek, veiligheid en service
Vuurwerk
Beveiliging
Vos IJzerhandel
Middenweg 21 - 1271 AS Huizen
Telefoon 035 - 52 534 87
www.vosijzerhandel.nl
VAN DEN TOL opticien„
Oude Raadhuisplein 4, 1271 RH Huizen
Tel. 035 - 525 38 55
Oostermeent-Oost 84, 1274 SN Huizen
Tel. 035 - 525 38 53
www.vandentolopticiens.n1
Feest of receptie
in authentieke boerderij met sfeervolle ruimtes en romantische tuin.
Eigen catering en bemiddeling artiesten.
Voor meer informatie:
deiboerderi
Hellingstraat 9, 1271 VA Huizen. Telefoon (035) 525 62 52
PLANNEN VOOR DE SIJSJESBERG (SIJDJESBERGPLANNEN VOOR DE SIJSJESBERG (SIJDJESBERG))
Een foto uit 1940 toont het terrein van de Sijsjesberg. Het bijschrift luidt als volgt:
“De Sijdjesberg” te Huizen in ’t Gooi zal verfraaid worden. In opdracht van het gemeentebestuur is een plan ontworpen, dat zeer welkom werkverschaffi ngsobject zal zijn. O.m. zijn een openlucht-theater, een hertenkamp en een recreatie-oord ontworpen.
Uiteindelijk kwam er alleen een zwembad in 1952/1953, nu 60 jaar geleden.
Sijdjesberg, collectie Gerrit Jongerden
De zandafgraving bij Sijsjesberg omstreeks 1939 - Foto uit Oud Huizen in beeld - De Huizer Courant
DE RATEL / FEBRUARI 2013
TELLEN - HOE DEDEN ZE DA TELLEN – HOE DEDEN ZE DAT IN VROEGER DAGEN? GER
In een krant vond ik een leuk stukje over ‘Tellende Romeinen’. De Romeinen begonnen getallen te schrijven door te turven met behulp van rechtop staande streepjes. Eén streepje dat werd hun cijfer 1, later geschreven en in steen gebeiteld als de letter I. Twee werd II enzovoorts. Wij gebruiken dit systeem ook als we op papier bijhouden hoeveel stuks we tellen. We kruisen vier streepjes door als we de vijfde tel aanstrepen en de Romeinen maakten bij de tiende tel een kruis, de X. Toen zij later een enkel teken voor het getal vijf kozen, namen ze een halve X als de helft van tien en dat werd de V. Daarna ontstonden IV en VI voor vier en zes, omdat werd afgesproken dat een streep voor een grotere eenheid moest worden afgetrokken en een streep erachter daarbij moest worden opgeteld. Deze regel gold ook voor L (vijftig), C (honderd) en M (duizend).
Leuk om hier (nog weer) eens kennis van te nemen. Wat betreft het tellen met gewone cijfers is in 1951 het boekje ‘Fundamenteel Re-
tel-len
kenen, van Hoeveelheid tot Getal’ uitgegeven door drie hoofden van lagere scholen, te weten de heren P.A. Diels, J. Nauta en K.H. Zandvoort. De twee laatsten waren Hoofd der Lagere School in Amsterdam. Het boekje heeft acht drukken beleefd en ik ben in het bezit van de ‘Achtste Ongewijzigde Druk’ uit 1950. In hun voorwoord verwijzen de auteurs de onderwijzers naar een bijbehorende onderwijshandleiding, maar die heb ik niet.
Het boekje is prachtig geïllustreerd door de bekende illustrator C. Jetses en in kleur uitgegeven. Twee bladzijden gaan hierbij als voorbeeld van het tellen van 1 tot 4 en van 1 tot 5 en weer terug! In onze moderne tijd kunnen we ons niet meer voorstellen hoe dat er ongeveer zestig jaar geleden toeging en de kinderen op deze eenvoudige wijze het tellen werd bijgebracht. Dat was in ‘die goede oude tijd’. De jeugd van nu is onze generatie voorbijgevlogen, de computer is in beeld.
Aartje Kruijning-Teeuwissen
SOCIAAL-GEOGRAFISCH REFERAAT VAN DE GEMEENTE HUIZEN - 1943 (6SOCIAAL-GEOGRAFISCH REFERAAT VAN DE GEMEENTE HUIZEN - 1943 (6)
E
Deel 8 Ietske C. Jansen
Hoofdstuk VIII.
Verkeer. (vervolg) Radio.
In 1927 werd er voor experimenteele doeleinden bij Philips in Eindhoven een zender gebouwd. Al spoedig bleek echter, dat deze zender veel te veel storingen veroorzaakte in de omgeving. Daarom werd ze in 1928 naar Hilversum overgebracht, waar de Nederl. Seintoestellen Fabriek al bestond. In dat zelfde jaar werd deze zender naar Huizen verplaatst, waar hij nu niet meer voor experimenten diende, maar in zijn defi nitieve vorm werd opgesteld. Hij werd op het terrein van de Phohi, achter de kalkzandsteenfabriek Rijsbergen geplaatst, waar in de loop der jaren nog meerdere zenders werden bijgebouwd. Bovendien werd een zender gebouwd op de Wolfskamer voor uitzendingen op de 1875 M. golf, maar deze zette zijn werkzaamheden in 1932 al stop, en is in 1935 gesloopt. De zenders van de Phohi zenden alleen op ultra-korte golven uit. Eèn paar van de zendmasten is hier draaibaar opgesteld, zoodat in alle richtingen uitgezonden kan worden. Dit zijn voort zoover bekend, de eenige zoodanig opgestelde zendmasten ter wereld. Er werd hier uitgezonden op de 14,19, 31 en 16 M.-band, hoofdzakelijk naar Indië, maar in de oorlogsdagen van mei 1940 zijn de zenders vernield. Eenige konden weer hersteld worden, zoodat op het oogenblik op 19 en 31 M. wordt uitgezonden. Momenteel heeft de Duitsche overheid echter bezit genomen van deze zenders en worden deze golven dus voor Duitsche uitzendingen gebruikt.
Links: ‘Gekleurde’ zender te Huizen. De werkzaamheden aan den bouw van den zender der z.g.
gekleurde radiogroepen te Huizen vorderen goed. Interieur van het gebouwtje met de zend-installatie. Op de stellage o.a. een der groote spoelen, en de lucht-condensator.
Rechts: Een der technische werklieden met de 20 K.W. zendlamp en daarachter de grote koelvijvers, die voor deze watergekoelde lampen dienen.
Uit: Geïllustreerd Zondagsblad voor het Katholieke Huisgezin, 2 oktober 1927, collectie Gerrit Jongerden.
DE RATEL / FEBRUARI 2013
HOOFDSTUK IX.
Structuur der bevolking.
De Huizer bevolking vertoont een zeer merkwaardige structuur, omdat ze zoo scherp in twee deelen gescheiden is, n.l. de kombevolking en de bewoners der villa-wijken. Deze tweeledigheid uit zich dus ook in de bebouwing der gemeente. Zooals al gebleken is, vormt de bevolking der kom, de eigenlijke, oorspronkelijke groep en blijkt uit hun samenleving ook min of meer evident hun karakterieke eigenschappen.Anders is dit bij de villawijken. De bewoners hiervan hebben er zich eerst de laatste 25 jaar gevestigd, voornamelijk na de voor het Gooi zoo belangrijke opening der spoorweg Amsterdam-Hilversum.
De toenemende vestiging van niet-inheemschen in de gemeente heeft de samenstelling in betrekkelijk korte tijd wel sterk doen veranderen. Bekijken we de leeftijdsopbouw in 1920 en 1930, dan vertoont die van 1920 nog min of meer het typische beeld van een bevolkings-pyramide eener plattelandsgemeente, n.l. bij elke leeftijdsgroep een geleidelijk afnemend aantal inwoners. In 1930 vertoont Huizen echter al enigszins het karakter van een stadsbevolking, met het grootste aantal van 10 – 24 jaar, terwijl ook de leeftijden boven de 50 jaar sterker vertegenwoordigd zijn. In de toekomst zal ongetwijfeld de bevolkingspyramide zich steeds meer in die richting ontwikkelen, mede in verband met de vermoedelijke vestiging van veel gepensionneerden. De grootste stijging in het bevolkingsaantal is eigenlijk in 1921 begonnen. Dat het niet eerder gebeurd was, is te danken aan het feit, dat Huizen nogal achteraf ligt, en dus eerst de gemeenten Naarden, Bussum en Hilversum min of meer volgebouwd zijn en daarna eerst Huizen aan de beurt kwam.
De groote villawijken dateeren dan ook grootendeels uit de na-oorlogsche tijd. De bevolkingstoename na 1921 is voornamelijk aan het vestigings-overschot te danken. Deze vestiging is in bijna alle gevallen van forensen en gepensionneerden. De eersten hebben hun werk meest in Amsterdam, de laatste komen zoowel uit Amsterdam als uit andere deelen des lands.
Wat de bevolkingsaanwas betreft, deze bedroeg in 1869 – 1890 gemiddeld 52, terwijl dit over de jaren 1929 – 1934 gemiddeld 204 was. In 30 jaar tijds is er dus wel een groot verschil te bemerken. De aanwas van Huizen is grooter dan die van Laren, Blaricum en Naarden, maar kleiner dan die van Hilversum en Bussum. Van 1930 – 1935 was de percentagegewijzetoename van Huizen 16,3 %, d.i. weinig minder dan van het Gooi, en meer dan van N.-Holland en het Rijk. De toename hangt af van de verdeeling der nieuwe bevolking over de 6 Gooische gemeenten. Aangezien Bussum en Naarden en ook Hilversum voor een groot deel al volgebouwd zijn, komt Huizen nu ongetwijfeld aan de beurt. Er wordt dan ook een vestigingsoverschot van 250 per jaar verwacht, en een geboorteoverschot van 115 per jaar, althans in normale tijdsomstandigheden. Totaal is dat dus 365 per jaar.
Hoe de loop en de samenstelling der bevolking van Huizen is geweest vanaf 1931 tot nu toe, maakt het volgende tabelletje duidelijk:
Jaar: Bevolking op 1 Jan.: Levend geboren: Overleden: Meer geboren dan overleden:
M. V. TOTAAL M. V. M. V. M. V. TOTAAL
1931 3944 4133 8077 86 71 28 31 58 40 98
1932 4067 4293 8360 83 99 27 27 56 72 128
1933 4243 4470 8713 74 83 24 32 50 51 101
1934 4383 4620 9003 109 96 39 37 70 59 129
1935 4518 4745 9263 97 72 46 43 51 29 80
1936 4573 4820 9393 89 86 36 45 53 41 94
1937 4673 4953 9626 91 80 45 46 46 34 80
1938 4685 4960 9645 103 118 48 35 55 83 138
1939 4803 5088 9891 92 90 47 39 45 51 96
1940 4853 5132 9985 97 108 37 47 60 61 121
1941 5013 5347 10360 123 98 44 43 79 55 134
1942 5037 5381 10418 110 89 37 31 73 58 131
1943 5097 5427 10524
Jaar: Vestiging: Vertrek: Meer vestiging
dan vertrek:
M. V. M. V. M. V. TOTAAL
1931 235 375 170 255 65 120 185
1932 321 411 201 306 120 105 225
1933 294 412 204 313 90 99 189
1934 330 426 275 360 55 66 121
1935 265 400 251 354 14 46 60
1936 295 436 248 344 47 92 139
1937 250 404 284 431 -34 -27 -61
1938 326 439 263 394 63 45 108
1939 289 446 284 453 5 -7 -2
1940 362 522 262 368 100 154 254
1941 222 380 277 401 -55 -21 -76
1942 223 398 237 404 -14 -6 -20
1943 - -
(Hr. J. Groenestein voegt hieraan toe: Het bevolkingscijfer kan voor 1943 worden aangevuld met de volgende gegevens.
Levend geboren:
118 M en 114 Vr. Overleden: 37 M en 35 Vr.
Meer geboren dan overleden: 81 M en 79 Vr.. In totaal 160.
Vestiging:
218 M en 394 Vr. Vertrek: 190 M en 363 Vr.
DE RATEL / fEbRuARi 2013
Meer vestiging dan vertrek: 28 M en 31 Vr.
De totale bevolking bedroeg dus per 31 december 1943 of per 1 januari 1944: 5205 M en 5538 Vr., totaal 10743 zielen.)
Uit deze gegevens blijkt, dat de bevolkingstoename misschien wat aan de hooge kant geschat is. De hooge sprong in de totale bevolking van 1940 op 1941 is te danken aan het feit, dat na de oorlogsdagen in Mei men meende buiten veiliger te wonen dan in de stad, zoodat men in groote getale zich in het Gooi vestigde. De jaren daarna is men daar weer van teruggekomen, terwijl met het oog op de evacuatiemaatregelen welke tengevolge van de oorlogsomstandigheden den laatsten tijd zijn en misschien nog worden genomen, voor deze gemeente evenals voor vele andere gemeenten tijdelijk een verbod is uitgevaardigd tot vestiging, anders dan met toestemming van den Directeur van het evacuatiebureau te Alkmaar. Het is op het oogenblik moeilijk te zeggen, hoe in de naaste toekomst zich de bevolking van Huizen zal ontwikkelen. Zooveel is zeker, dat wanneer de tijden weer normaal zullen zijn, ongetwijfeld de toename der bevolking in versterkte mate voortgang zal vinden.
Aparte vermelding verdient nog de arbeidersgroep. Deze heeft zich sinds de vestiging der industrieën in Huizen zeer sterk uitgebreid. Maar niet alleen in Huizen, ook in de andere gemeenten zijn Huizer arbeiders in groote getalen werkzaam en zijn er ook zeer gewild. Van de 2000 arbeiders, die momenteel ongeveer in Huizen woonachtig zijn, werken er ruim 1000 buiten de gemeente zelf. Op het oogenblik worden er ongeveer 300 naar Duitschland gestuurd, doch een zuiver overzicht van de stand van zaken is niet zoo goed meer mogelijk.
Zooals we al zagen, worden de nieuwe woningen voor de arbeiders voornamelijk aan de oostkant van het dorp op de Eng en op de zuidkant gebouwd. Er zijn daar reeds vrij uitgebreide arbeiderswijken. Typisch voor Huizen is ook het aantal vrouwen, dat als dienstbode of werkster buiten de gemeente werkzaam is. Het waren er ongeveer 300. Voor de oorlog was er ’s morgens vroeg om 7 uur één lange fi le fi etsers waar te nemen van arbeiders, die naar hun werkplaatsen gingen en Huizer vrouwen op weg naar hun werkhuis. Het is merkwaardig, dat de Huizer’s hun bezigheden zooveel buiten de gemeente hebben, terwijl ze zich toch nooit blijvend buiten Huizen vestigden. (Wordt vervolg)
Ebbetje Rebel-Visser (van de Lindenlaan 36), Jannetje en Willem Vlaanderen (van de kolenhandel op de Gravenstraat en later de kolen/oliehandel op de Beemsterboerstraat) en hun kinderen op tramstation Naarderstraat ong. 1940. Collectie Historische Kring Huizen.